Sunday, April 22, 2012

Pengingat Tuai

SATANGKAI – HENRY GERIJIH 01. GENTERAN – PENGAROH TUAI NYADI KALIA maia menoa apin bangat maioh iga mensia nguan, maia kampong agi jerong, babas apin nyadi keranggas, dia dih bisi orang dua iko diri melaki bini diau ba rumah sabuah jauh bender ba puak-puak kampong puang din. Nama menoa endor seduai iya berumah nya ko jako tuai di Sungai Teritis Ai Manis baka beris Ujan Sahari, di Lempa Pasir Ngua Wan Aka Batu Penguji. Nyadi ko ensera, seduai melaki bini nya agi kalia menya sama sarumah enggau sida Keling sida Bunga Nuing. Sida sama begulai enggau sida Ngelai sida Simpurai. Sida sama segempong enggau sida Tutong seduai Sanggul Labong. Sida sama bapit-apit enggau sida Apai Sabit Bekait seduai Anchong Selong Bebelit. Seduai sama sabaka enggau sida Simpungga enggau sida Balu Gawa. Leboh maia nya kalia sida endang agi berimbai ruai, agi segulai sama sejalai, sama satangkai. Udah nya nyau kelama sida udah segulai sajalai, dia dih sida bisi pengachau. Sida belaya enggau pangan diri kategal berebut ka pengaroh pesaka tuai ke ulih aki ini sida kalia. Sida belaya enggau Apai Sabit Bekait berebut ka pengaroh batu pengait mesai lilit labong kanggan. Nya alai Apai Sabit Bekait lalu pulai ka tisau langit bekuta rapit baka tambit pintu belulang. Bisi sekeda belaya enggau Keling Aji, Bujang Berani Kempang, jelingau kai Betugau maioh Rambang. Sida belaya berebut ka pengaroh taring tengiling tau kai aning simpai lengan. Nya alai mindah ga Keling lalu berumah di Tinting Panggau Libau Gegiau Takang Isang, di Tuchong Engkeranji Padi Richah Rami Munyi Bala Pengabang. Bisi sekeda belaya enggau Duat Simpungga digela Aka Bujang Simpuntang Medang berebut ka pengaroh batu punggong kesa ubat lama besai enda jejena enda bula mesai tekaran. Udah nya Simpungga enggai diau dia agi, lalu pindah ngagai menoa iya di Nanga Nyelenga Pun Takang. Ba rumah nya dia ga alai Apai Separang Nyiong belaya enggau Tutong berebut ka tandok adong raja ikan. Nya alai Tutong lalu berumah di menoa iya ke diatu di Gelong Batu Benang. Nyadi Tutong seduai Ngelai nya matak anembiak berumah di Gelong Batu Benang. Maioh ga orang nitih ka seduai, nya alai rumah seduai pan panjai bendar ga. Enti nitih ka dalam ensera; rumah panjai enggi sida bulih sahari tajai terebai ngakak ngelayang ; rumah pandak enggi sida puting sasetak nyilup remang. Bakanya ga rumah Keling di Panggau Libau kurang lebih manjai nya. Bakanya ga pemanjai rumah Apai Sabit Bekait berumah di tisi langit bekuta rapit baka tambit pintu belulang. Samoa sida ke berumah panjai nya tadi endang bisi siko tuai ngempong rumah ngadu ka anembiak redak. Orang ke nyadi tuai nya endang dipilih samoa orang ke rindu deka betuai ka iya. Orang nya endang disadang ngembuan penemu, bisi pemintar sereta bisi pengering ati lalu bisi pengerajin. Sida nya kena pilih laban sida megai pengelurus lalu endang enda kurang pengasih ka mensia maioh. Sida nya kena pilih tegal landik bejako, lalu megai basa sereta lalu nemu mega samoa adat-adat enggau tusun jalai adat asal endang dikembuan sereta dikena bansa sida iya empu. Nya orang kai endang disadang kena pilih nyadi pengulu lalu megai mensia di menoa nya. Nya alai laban samoa pengulu sida di menoa nya udah pechah ati ketegal bedengki, belaya ka pengaroh tuai, lalu samoa anembiak sida iya pan pambar ga pendiau, bisi berumah nitih ka sida ti tuai, bisi nya lalu berumah nyembuah kediri-kediri nitih ka peneka ati diri empu. Maioh ga sida ke berumah nyembuah kediri nya milih menoa ke manah alai bumai lalu agi lantang alai ngulih ka jelu enggau ikan. Maioh bendar sida diau jauh ari pangan lalu enda nemu alai pendiau pangan agi. Lebih agi ga baka samoa sida ke diau dalam kampong puang endang nadai nemu riap orang. Maioh mega sida ke diau di kampong lalu nadai betemu enggau pangan datai ka pengelama nyau dua tiga taun. Semadi meh leboh maia sida ngasu beburu dalam babas kena bai seninjik kala ga sida betemu enggau pangan. Tang suah agi sida semina bisi tetemu ka bekau pangan. Nyadi utai ke selalu dadinga sida dalam kampong nya nyawa jelu ke bejalai kin kitu enggau nyaw samoa burong ke siga baka nyawa kenyalang enggau samoa burong bukai ke diau dalam kampong bekekah ka buah kayu. Nyadi maia nya menya samoa anak lelaki ke baru ngangkat ka diri bujang enggau samoa sida ke benong bujang raya balat bender bepekit belaban ka pengelandik nyumpit. Sida besemekih ka diri landik nyelinting, lalu besemekih ka diri jelai agi kesoh laja ari enggi pangan. Lalu ukai semina naka nya, sida bepekit ka pengelandik ngaga ipoh ke bisa awak ka iya balat agi munoh ari enggi pangan. Sida ke bepekit nya tadi nadai kala mai ati jai enggau pangan, tang endang tak bepekit nyabong pengelandik nyabong penemu enggau penau. Sida iya nadai nguji ngelaban pangan ngena akal ke enda rurus, laban nya ko sida iya ukai pengelandik. 02. GENTERAN – BENIAT NYADI SEDUAI melaki bini ke kena sebut ba pun ensera tu tadi sama pechah ari rumah nya tadi, tang udah sida ke belaya dia seduai diri melaki bini pindah lalu ngentak ka rumah ba tengah-tengah emperan ba puak kampong puang din. Menoa nya dia dikelingi madang buah maioh macham, lalu sida nya endang enda kala ngelaung taun bebuah. Nyadi samoa endor ngarong ka rumah seduai nya mimit bendar ke udah rawak nyadi bali temuda, lalu rampa menoa nya dia endang agi bedau kampong asal kenyau ari terubah-rubah dunya nyadi kalia. Nyadi jelu enggau burong nya anang ditanya ke, ukai utai ke disebut nama agi bisi, tang endang agi maioh sereta mudah di ulih ka. Nya alai menoa nya endang selalu di tepat orang alai begiga ka jelu, alai berikan enggau nyumpit burong. Nyadi jalai sida ngulih ka burong nya ngena panjok betali pendok, bisi ga nya ulih sida nyempulut enggau ulih nyelidik. Jalai sida ngulih ka jelu nya ngena bubong ngena pencharan, ama mega disumpit sida ngena laja ipoh. Jalai sida ngulih ka ikan ngena kail betali tenggang, bisi ga sida nan bubu ba ai sungai ke besai sereta nan ensenga ba ai sungai ke mit. Nyadi diatu enda ulih rintai kitai silik samoa redak gamal enggau repik pengawa orang ke diau dia, nya alai manah kitai lalu belaboh nusoi batang ensera tu bepun ari pengawa seduai melaki bini ke udah kena sebut kitai dia tadi. Nyau kelama-lama seduai iya udah ngidup ka diri enggau pengawa umai taun di menoa nya, seduai amat lantang ba jalai pengidup. Padi pan seduai selalu bulih laban tanah agi manah, jelu enggau ikan pan seduai agi mudah bendar bulih laban menoa agi puang apin maioh mensia nguan. Nya alai dalam jalai pengidup seduai iya asai ke nadai pungkang nadai kurang, tang semina siti aja utai ke dikenadai seduai, lalu nya ke selalu nusah ati seduai kelalu silu-silu ketegal nadai anak nadai telesak. Lemai siti dia laki lalu bejako enggau bini iya ; “Nama runding tua ? Kati runding nuan patut ka enda tua minta kasih ngagai Petara ? Nyangka ukor iya kasih lalu ngasoh tua bisi anak bisi telesak,” pia dih ko jako laki enggau bini. Udah nya baru bini iya nyaut : “Pikir aku ngena mih tua munyi ko nuan nya, tang bakani ko jalai tua tau bejako enggau Petara ?” ko iya. Laki iya lalu nyaut : “Pagila nuan ngaga piring. Lusa tua mai piring nya ngagai tuchong bukit. Din ila tua ngangau ka Petara, nyangka ukor iya deka ninga ka kangau tua, lalu kasih ka tua. Mua ga mih pemerinsa ati tua tak nadai anak nadai telesak. Tang enti sema tua bisi anak bisi telesak jemah ila, tua beselamat. Kena tua madah ka pengaga ati diri lalu meri terima kasih ngagai Petara ke udah sinu kai tua,” pia ko jako laki iya madah ngagai bini iya. Nya alai udah nya bini iya pan lalu salubang penemu enggau jako laki iya nya tadi. Hari siti tumu-tumu pagi nya iya lalu ngaga piring. Leboh piring samoa udah sedia magang, seduai pan lalu nurun mai piring nya ngagai bukit. Nyadi bukit ke deka alai seduai beniat nya enda berapa jauh ari rumah seduai. Bukit nya endang pegari bendar ba samoa orang ti mangkang menoa nya. Iya endang alai orang nampok ngiga pengaroh, minta diri gerai ari penyakit ke lama udah nguan tuboh. Bukit nya endang endor orang di menoa nya minta niat, beniat ka utai ti ko ati diri empu. Agi kelia maioh mega orang ke nampok ke beniat ba bukit nya betemu enggau Petara dalam mimpi. Bisi mega sekeda nadai mimpi tang nemu diri bisi bulih utai diniat dudi ari nya. Bukit nya tinggi bendar, iya jauh agi tinggi ari bukit bukai ke bekelingi dia. Enti pagi hari tuchong iya endang nadai dipeda abis dibalut moahari, dibungkus remang enggau ambun. Di tuchong bukit nya bisi telaga tiga iti berimbai-rimbai enggau pangan. Telaga nya nadai kala langkang. Nyadi siti ke ari kanan jalai niki ngagai tuchong, nya telaga pemandi Kumang. Iya ke tengah nya telaga pemandi Simpandai. Iya ke ari kiba nya telaga pemandi Raja Tuah. Kumang datai ari menoa iya di Gelong Batu Benang, ari ai sani aning ke nengkeching mali langkang mandi ngagai telaga nya sekali dalam sabulan leboh maia bulan dilangit benong peranama nyentok. Simpandai ke tau ngaga kitai manah ga kia sakali dalam tiga bulan leboh maia baru tumboh anak bulan. Raja Tuah mandi ngagai telaga iya sakali dalam sataun leboh maia anak mensia baru deka ngengkah ka diri bumai, leboh maia bintang tiga enggau bintang banyak baru udah ayan ari tisau langit. Nitih ka jerita dalam ensera leboh iya udah mandi, tuboh iya perenching lalu tuboh iya nya tadi perenching mandang dunya. Ari nya orang ke dalam dunya tau nyambut jereki enggau tuah iya. Nyadi Simpandai leboh iya mandi dia, berunsut ngena batu kupak kulit kayu melaban. Nya alai laban nya meh kabuah iya enda tau belinsor tuai. Lalu bakanya ga tuboh iya jauh bendar bebali biak leboh ia udah pulai mandi ari telaga nya. Nyadi kayu melaban selalu beganti kulit, lalu bakanya ga mensia dalam dunya tu barang sapa bisi ngembuan katu kupak umbang melaban sigi mali belinsor tuai. Amat umor sida iya tau tuai tang tuboh enggau ati sida iya lubah bendar belinsor tuai. Nyadi Kumang ti iya udah mandi ba telaga nya tuboh iya bebali manah, lalu dipuji orang enggau ati sampai ka jako. Lalu nya pulai kena empa jako sema ; “Naka ga pemajik, nuan ngenjing baka Kumang,” pia ko jako. Nyai alai dalam leka jako tuai, kabuah alai sida ke dara lubah belaki, lubah pegari laban udah bisi balut daki, balut miang munti, lalu leboh sida udah pulai mandi bepuru miang, dia sida bebali bajik baru sampai ka apai indai nyau enda ngelala sida agi. Nyadi leboh seduai melaki bini nya tadi udah datai di tuchong bukit lalu ngengkah ka ma seduai. Seduai lalu ngaga pelasar alai dudok. Leboh seduai nyau badu lelak nya baru seduai ia ngaga para alai ngengkah piring. Sereta para udah tembu, laki ia pan lalu ngambi daun buan dikena seduai iya miring. Bini iya nanya laki iya, ko iya : “Kati ko penyampau piring tua tu ?” Ko laki iya nyaut. “Kereja tua tu ukai kereja mit, kereja tua tu kereja besai bendar, nya alai iya enda tau enda dikereja enggau jimat sereta nitih ka jalai endang selalu patut dikereja orang meniat. Pengawa beniat tu endang selalu dikereja orang dalam serata dunya. Tang jalai orang ngereja iya enda sabaka, bisi orang semina beniat dalam ati diri, bisi mega orang beniat lalu sampai enggau jako. Nyadi enggi tua tu niat ati niat jako sereta enggau kereja sedia perengka enggau tengkira. Nya baka babi ke udah dibai tua nya babi sepa, nya alai nangkan ka nya samoa piring enda tau enda turun tujoh magang,” ko iya. Leboh utai udah sedia seduai lalu miring, lalu nyampi. Piring nya tadi lalu dibiau enggau manok sabong. Nya alai tu munyi leka sampi kena iya beniat ; “Enda aku lesi miau ka ijau selanjau manok pungka laki. Enda aku busong miau ka ijau selanjau manok sabong. Enda aku layu miau ka selanjau manok kelabu Enda aku tumbang miau ka ijau selanjau manok labang. Enda aku tumbang ngangkat ka orang lama midang Tinggang batang tebelian wi. Enda aku punggu ngangkat ka orang lama layu Tinggang tabu sangkutong tali. Enda aku sulai ngangkat ka orang lama nadai Tinggang rau rangkai keranjai indai imbok kedidi. Enda aku tumpat ngangkat ka orang lama lenyap Tinggang urat dandi lelaki. Laban kaki aku tu bediri di segi gam batu. Lengan kanan aku megai enteran sangkoh lunju Pala aku udah ditata enggau lala minyak gayu. Nyawa enggi aku nguyu leka pelaga ayu. Nya alai aku ga ukai muntang, Ukai nengkebang. Aku ga bisi utai ditunda, utai diselada. Aku ga baka wi nampong tali. Baka rutan nampong danan. Baka tenggang manpong tulang. Baka lemba nampong ira. Aku ga nunda pengawa tuai kitai kalia. Nampong jako tuai dulu. Nampong jalai orang kai tuai kitai. Laban sida aki, sida ini endang bakatu ga sida, Leboh sida bisi utai deka diambi, deka dikemisi, Bisi utai ajih, bisi utai diulih. Bisi utai deka disimpan, utai dikembuan. Nya alai baka kami dua Lama udah betampil, udah betangkir. Lama udah begulai, udah bedejai. Lama udah besulu, udah besatu. Lama udah bekunsi, udah jadi Tang dih kami dua tu agi baroh baka piuh bingkai sintong. Agi kurang ari pengedang dachin nyelutong. Bedau nadai kantok nadai sumbok. Nadai anak nadai telesak mih kami dua tu. Kami dua tu agi ngembuan ati enda lantang Nya alai ke tu aku ngangau kai samoa kita Petara Aki, Petara Ini, Petara orang kai udah midang udah tumbang Petara orang kai udah sulai, udah parai. Minta kita merening, kita ngiching. Minta kita meda, kita nengkila. Minta kita nemu, kita ngintu. Nya alai diatu aku deka ngangau Ka kita Petara Ini Inda. Ngangau ka nuan Simpandai. Tau ngempok tanah perai, Ngaga kitai nyadi mensia. Aku ngangau ka nuan Sempeta tuai lama, Landik nempa darah mata ngaga idong antara mata, Ngaga dilah antara nyawa. Aku ngangau ka nuan Sempetoh Tau ngamboh ngaga tuboh sedia nyadi mensia. Nya mih kabuah aku tu ngangau, aku tu nesau. Aku tu ga minta kita meri kantok, meri sumbok. Meri telesak, meri anak Awak ka bisi nampong bisi nerujong Awak ka bisi nganti bisi nali. Nya alai dinga kai kangau, dinga kai tempalau. Dinga kai sada, dinga kai nyawa. Dinga kai padah dinga kai tungah. Nya alai ba pengabis kangau ujong tempalau, Aku meri tangkal jako siti. Bakatu munyi iya :- Enti kita Petara bisi kasih bisi ajih, Bisi tulong bisi sukong. Aku bulih darah bulih getah, Bulih anak bulih telesak pagila lusa kedudi hari Aku enda tau enda makai selamat.” Pia mih ko jako iya ngujong ka leka sampi ke udah disebut iya kena ngenatai ka pengawa seduai melaki bini ngagai Petara. Udah tembu pengawa nya seduai pan lalu mulai ka diri ngagai rumah seduai empu. Samoa piring enggau babi siko nya tadi lalu ditinggal ka seduai ba tuchong bukit magang. Laban piring diberi ngagai Petara nya ka pemendar seduai arap ka niat ati diri tau datai disambut seduai kedudi hari ila. Dia mih seduai melaki bini tu tadi endang nganti berari-ari dalam ati diri. Seduai selalu berandau enggau pangan diri. “Kemaia kini tua tu pansut nasit. Enti niat tua tu sampai ni enda pama.” Sekumbang seduai ke udah beniat ati seduai asai ke bisi pengandal. Lalu pendiau seduai pan berupai bagak ari selama. Nyau tiga taun udah bekau nya, dia baru bini iya berasai asai ke deka betuboh bisi. Udah dua tiga bulan nya baru ati iya terang bendar ka diri ngandong. Pemadu iya pengaga enggau pengandal mih ati seduai, laban seduai iya nemu niat seduai dadinga Petara. Kandong indu nya pan nyau mansang besai sabesai. Leboh kandong iya nyau apus ka semilan bulan, semilan hari, iya pan lalu beranak. Iya beranak ngada ka anak indu dua iko besapak. Terubah iya beranak, iya ngada ka siko, enda lama iga antara udah nya baru iya ngada ka siko da. Iya ti ngada ka seduai nya mujor bendar, mimit pan nadai ga penusah. Anak seduai iya mansang enggau manah sereta pengerai. Leboh anak udah chukop sabulan umor, dia apai seduai indai lalu ngaga nama seduai nya. Iya ke tuai dikangau ka seduai iya Endu Bunga Eni, lalu iya ke biak dikangau ka seduai iya Dara Bunga Satangkai. Anak seduai iya dua iko nya sama bajik bendar gamal. Lantang bendar ati seduai melaki bini ensepi diri udah bisi anak indu dua iko sama bela-bela pemesai. Nyadi lemai siti apai bejako enggau sida sabilik. Ko iya “Nama runding tua bakatu utai diniat ati tua nyau udah sampai. Tua ga udah bulih anak dipelaba ka nya mih pengasih Petara enggau tua,” pia ko iya bejako enggau bini iya. “Amat mih munyi ko nuan nya deh apai anak. Aroh iya meh nuan ngenang utai nya. Aku nama dih jako, tak ni dih runding ko ati nuan. Aku ukai enda ingat ka jako tua leboh nampok di tuchong bukit suba, tang aku enda nemu numboh ka runding kena mutus ka jako ba pengawa ke mesai tu” pia ko jako bini iya. “Nya alai lak ka nuan ga mutus ka runding diri pasal utai nya,” pia ko iya. Udah nya baru apai Bunga Eni bejako.”Kitai enda tau enda makai selamat laban jako semaia kitai udah masok pending Petara, enti iya enda dikereja nyangka kitai bisi puni jako diri empu ngagai Petara. Nya alai utai nya enda tau enda dikereja tang nadai jalai ngereja iya besai madah ka orang maioh, ukai nya bisi orang bukai semak enggau kitai begulai tang dikereja kitai sabilik kediri nyukup ka pengawa ngagai Petara,” pia ko iya Leboh jako nya udah putus sida lalu nyikap utai kena menyadi kereja. Dua tiga hari nya sida menyanak besikap ka perengka piring, begaga ka penganan, letup enggau sagun, enggau samoa perengka piring bukai. Lemai nya pengawa sida lalu dipenyadi. Taja pengawa nya dikereja sida iya kediri, tang iya dikereja endang nitih ka jalai beselamat kena nembu ka niat. Lemai nya sida lalu beranchau, udah tembu beranchau sida lalu mantai ka setawak nya diengkah datas tikai lalu dibap enggau pua kumbu. Piring pan endang udah nyeruran diengkah atas tabak dirintai ka ba panggau. Ai tatap, tinchin mas enggau wang ringgit enggau batu sigi disimpan dalam labu kendi temaga. Udah samoa utai sedia, apai Bunga Eni lalu ngasoh anak iya dua iko enggau indai sida dudok datas setawak. Udah nya iya lalu bediri lalu bejako madah ka diri beselamat lalu nembu ka niat ngagai Petara. Abis jako nya, iya lalu nata pala Bunga Eni seduai Bunga Satangkai enggau batu enggau wang pirak enggau tinchin mas ti udah direndam ba ai disimpan dalam labu kendi temaga nya tadi. Leboh pengawa betatap nyau udah tembu, sida menyanak lalu makai enggau ngirup. Lemai nya sida menyanak dudok gempuru. Apai seduai indai pen berandau agi bekenang ka pasal pendiau diri ke udah mujur bendar nyadi ulih pengasih Petara. Nya alai ke pengujong jako apai Bunga Eni, ko iya, “Kitai meruan jalai adat ke endang dititi ditali bansa kitai empu. Lalu bakanya ga kitai enda tau enda berunding ka Petara lalu ngator pendiau kitai enggau manah.” 03. GENTERAN – KARONG SAMENGAT TIGA BULAN udah nya dia dih Apai Bunga Eni bisi mimpi. Iya mimpi asai ke bejalai, nyau kelama iya udah bejalai dia iya asai ke rembus ba munggu sigi manah bendar dipeda. Nyadi samoa ba atas munggu nya nadai utai bukai tang penoh laban madang bunga. Leboh iya bediri dia ba madang bunga iya tepeda ka jelu pelandok siko. Pelandok nya pan tau bejako. Pelandok lalu nanya iya :”Kini ka nuan kitu,” pia ko Pelandok. “Eh, aku taja nemuai rindu ati,” pia ko saut iya nyaut tanya Pelandok nya tadi. “Nama pengawa nuan ditu ?” pia ko jako iya nanya Pelandok. “Aku tu,” pia ko Pelandok nyaut iya, “ Aku tu diasoh antu ti bempu munggu padang bunga tu bejako enggau nuan. Munggu tu endang enda diasoh antu nya indik anak mensia. Nya alai barang sapa orang ngindik munggu tu deka kena tangkap antu, lalu semengat orang nya ulih antu. Semengat orang nya lalu disimpan antu dalam tuboh burong sengayan,” pia ko jako Pelandok madah ka iya. “Nyadi nama antu ke bempu munggu tu, Antu Buau Buta. Taja nama iya munyi nya, tang iya enda buta,” pia ko Pelandok. Sereta abis jako Pelandok nya tadi Apai Bunga Eni lalu tedani. Udah iya dani, nya baru iya nemu nya mimpi. Pemadu iya mih penusah ati iya ngenang samengat diri ke udah ditangkap antu, lalu disimpan Antu nya dalam tuboh burong sengayan. “Enda mih samengat aku tau begulai enggau aku agi, iya ga nyau ditaban ka burong sengayan,” pia ko iya bejako dalam ati diri, tang iya enda nusoi mimpi nya ngagai sida sabilik, semina iya naroh nya dalam ati diri. Enda lama udah nya, enda mukai-mukai bendar ga burong sengayan nya lalu ulih sintak panjok, lalu mati mih sengayan nya, iya ga dibunoh orang ti empu panjok. Laban samengat Apai Bunga Eni udah disimpan antu dalam burong sengayan lalu mati ga meh samengat iya nya tadi. Tiga hari sengayan nya udah mati, nya baru Apai Bunga Eni berasai enda tentu nyamai. Iya lalu berasai tabin. Hari siti udah nya penabin iya nyau mansang majak. Iya pan nyadi sakit balat bendar. Tujoh hari iya udah sakit endor nyawa iya parai. Dua malam sida menyanak ngibun bangkai iya di rumah baru sida nganjong iya. Nyadi bangkai nya enda ditumbak ka ba tanah, tang disimpan dalam lubang batang kayu. Kabuah alai enda ditumbak ka ba tanah laban nadai sentubong, alai nyimpan iya. Lalu nama menoa endor sida engkah bangkai iya nya tadi dikumbai sida taju. Naka penusah-nusah mih sida tiga menyanak ngidup ka diri tinggal apai sida udah parai. Sida kadiri-diri diau dalam kampong, iya ga nadai laki enggau begulai. Bunga Eni seduai Bunga Satangkai leboh nya agi mit. Semuti siti aja kabuah alai sida tiga tau lantang mimit laban sida agi maioh padi, nya ti ngasoh sida tau enda iboh bebendar bumai. Nya-a, dia meh sida menyanak ngidup ka diri nadai orang enggau begulai. Bisi mega runding ati indai deka mai seduai mindah ari endor nya, tang enda ga nemu kini ka tunga ngiga orang enggau begulai. Nya alai sida menyanak lalu nat dia, lalu nadai runding deka mindah agi, tang ati sida nadai tentu lantang, penakut ke maioh agi diasai ka dalam ati sida. Nyau kelama sida udah diau dia, anak iya ke benama Bunga Eni seduai Bunga Satangkai pan nyau besai, nyau angkat dara. Nyadi Bunga Satangkai tu tak nyelai bendar utai dikegalak. Iya nadai utai ngalak-ngalak nya makai belauk buntak. Nya mih sida menyanak selalu bendar begiga ka buntak. Maia nya pan maia mantun. Leboh ka mantun nya Bunga Satangkai enda tentu masok mantun tang selalu limpang begiga ka buntak. Nyadi indai iya endang udah bisi meri ajar ngagai anak iya dua iko nya. “Enti seduai ngiga buntak, seduai anang mai buntak rusa, laban buntak nya karong samengat aku,” pia ko iya ngajar seduai menyadi. “Au mih indai,” ko seduai nyaut, “Enti enda tau dibai nya enda mih kami duai mai, ukai nya baka kai nadai buntak bukai. Ukai nya baka ke enda ngelala buntak nya kami dua,” ko seduai. Ati Bunga Eni lalu bisi irau ninga indai iya madah ka samengat diri diau dalam tuboh buntak rusa. Iya lalu bejako nanya indai iya : “Kati indai berapa iko buntak rusa alai samengat nuan diau ?” “Ee,” ko indai iya nyaut,”Tak samoa buntak rusa mali dibunoh kitai. Orang bukai nadai pemali munoh, nadai pemali makai buntak nya, tang kitai ke mali,” ko indai iya. “Pia dih indai,” ko iya,”Nemu ga mih aku ti nuan madah munyi nya.” “Nya mih anak ingat ka jako nya, enggai ka kitai kelanjor pagila lusa dudi hari,” ko indai. Enda lama udah nya alai Bunga Satangkai pan kena tabin chelap angat. Nama leboh iya chelap ngenjing getar-getar. Nama leboh iya angat ulih niup. Nama enda ditiup, iya ngigau lalu luput ngerang. Dia mih iya makai enggai, ngirup pan enggai ngenjing nadai masok mesai bulu mata. Macham-macham sera digiga anang ke nyawa iya bisi masok sera, ensium bau pan enggai mih iya. Udah nya hari siti kurus agi, hari siti kurus agi. Makin lama, makin kurus sakurus. Indai iya seduai Bunga Eni nyau tusah bendar meda Bunga Satangkai mansang kurus, mansang balat agi sakit. Nyadi hari siti dia Bunga Satangkai madah ka nyawa diri asai ke tetengok ka buntak. Ninga munyi nya lalu nurun ga Bunga Eni ngiga buntak. Pulai iya ke ngiga bisi bulih tujoh iko buntak ruai. Buntak nya tadi lalu dilulun iya. Leboh udah mansau iya pan lalu meri adi iya makai. Laban belauk buntak, nya mih ngasoh nyawa iya bisi masok sera tiga suap aja. Hari siti agi ga aka iya ngiga buntak lalu bulih semilan iko buntak alau. Laban ka belauk buntak alau nya tadi Bunga Satangkai makai lalu bisi masok lima suap. Iya pan bisi insur kering agi, nyawa iya nyau nemu tetengok deka makai. Meda bakanya ati indai iya pan bisi ga lantang laban iya ngadang anak iya tentu mansang gerai. Nyadi hari siti laban sida ke agi besai mantun, indai seduai lalu nurun ga mantun. Bunga Eni tinggal di langkau ngibun adi iya ke tabin. Pemedis adi iya ke tabin nyau bisi kurang, iya pan nyau tau ga nudok ka diri. Indai iya pan baka selama nurun berari-ari ga mantun, lalu tiap maia iya pulai tengah hari iya selalu mai buntak, laban utai bukai tak nadai masok kena Bunga Satangkai ngelalu ka asi. Nyadi hari siti udah indai iya nadai mai buntak agi laban iya nadai tetemu ka buntak. Tengah hari nya Bunga Satangkai pan lalu enda makai asi laban nadai lauk aroh ati iya. Iya pan lalu ringat dalam ati iya din, tang iya enda memunyi. Udah nya baru iya bejako. “Kati alai indai nadai mai buntak ka aku ?” ko iya. “Iya ga nadai nemu buntak, buntak bukai nyau abis, semuti buntak rusa ke bisi temu iya di umai din. Kitai mali ga makai buntak nya,” pia ko aka iya nyaut. Nyadi leboh nya indai iya udah nyau nurun mantun. Bunga Satangkai pan selalu bejako enggau aka iya, madah ka diri nama enda belauk buntak nyawa iya enda masok asi. Iya selalu ngasoh aka iya nurun. “Enti nuan nadai nemu buntak bukai, buntak rusa nya pan bai mih ulih nuan lagi,” pia ko iya nganu aka iya. Nya-a, ninga munyi nya lalu nurun mih Bunga Eni tu tadi lalu bejalai enda jauh ari langkau, nadai ga nemu buntak bukai semina buntak rusa dipeda iya dia. Nyau kapuas iya nadai tetemu ka buntak bukai, iya lalu mai buntak rusa siko. Maioh ga buntak rusa dipeda iya tang ka siko nya ga manah agi, gamal iya gemu sereta sentar ari sida bukai. Tuboh iya ijau, mata iya chelum, janggut iya kuning-kuning gamal. “Nadai ko enggau iya mih, ga nadai nemu buntak bukai. Buntak rusa siko tu mih bai aku, taja ke ayam iya pan pama mih lagi,” pia ko iya bejako dalam ati diri. Iya lalu mulai ka diri ke rumah. Datai iya di rumah buntak nya lalu disua ka iya ngagai adi iya. “Aku nadai bulih buntak bukai semina buntak siko tu aja ulih aku. Tang nuan anang makai iya semina bayam iya aja,” ko iya. Buntak nya lalu disambut adi iya enggau jari lalu dipegai iya. Ati iya ringat laban perut iya bisi berasai lapar, tulang pan lembut. Enda lama udah nya, alai Bunga Eni pan lalu nurun ga nyauk nyendia ka ai kena berapi tengah hari. Tinggal Bunga Eni nyauk, dia dih Bunga Satangkai laban iya agi ringat, tak lalu pichit iya buntak rusa nya tadi, lalu dikusok iya. Udah nya bangkai buntak nya lalu dibuai iya kabaroh rumah lalu dipantok manok. Buntak nya pan udah ditelan manok, Bunga Eni pan lalu pulai ga nyauk. “Adi !” ko iya, “Ni buntak nuan tadi enda lepas laban nuan ?” “Eh, kapa guna nya,” ko iya, “kini ka enggau nya, diempa enda ga tau. Puas aku bayam iya tak lalu aku gelam ba pala. Udah nya iya lalu mati,” ko Bunga Satangkai. “Dini alai nuan engkah bangkai iya dih ?” ko Bunga Eni. “Ess, bangkai iya udah aku buai kebaroh rumah. Kada enda udah diempa manok,” ko iya. Bunga Eni lalu angkat nilik kebaroh rumah. Perening iya ka kiba, perening iya ka kanan, nadai ga iya meda buntak nya tadi. Dini iya bisi dipeda ga iya udah diempa manok. “Nadai pendiau endar ga nuan ke munoh buntak nya, nya baru nuan dianu indai ila,” ko Bunga Eni. “Nganu pan kapa dih, ukai nya baka ke bisi guna, diempa enda ga tau,” ko Bunga Satangkai. Enda lama udah nya indai seduai pan datai ga pulai merarau. Udah indai tembu mandi, sida pan lalu merarau. Apin lama udah badu merarau alai indai seduai pan beradu ga deka nurun mantun baru. Leboh iya baru deka nurun, dia dih pala iya tak lalu berasai ngelu, atau iya lalu engkual, indah-indah asai orang ke pedera. “Oh, nama main aku asai tu. Pala aku tak ngelu,” ko iya. “Ti tak lalu majak asai tu, kada enda mati aku tu,” ko iya. “Nama utai nganu nuan nya dih indai ?” ko Bunga Eni nanya ita. “Enda nemu mih anak, tang aku tu tak lain asai. Kada enda seduai di rumah tu bisi salah pengawa ? Nyangka seduai bisi ngereja utai ti enda diasoh aku kereja,” pia ko indai seduai bejako. “Ng,” pia ko Bunga Eni. “Tadi bisi aku bulih buntak rusa siko, tang buntak nya udah dikayam Bunga Satangkai.” “Kati amat nuan bisi bayam nya ?” ko indai iya nanya Bunga Satangkai. “Bisi aku bayam iya tadi indai,” ko iya. “Tang nyau kelama aku bayam, lalu aku gelam ba pala. Nama dih indai lalu mati mih buntak nya. Bangkai iya lalu dibuai aku kebaroh rumah,” ko Bunga Satangkai. Ninga munyi nya lama bendar indai iya enda memunyi. Udah nya baru iya bejako ko iya, “Aku endang udah madah ngagai seduai. Kitai endang enda tau munoh buntak rusa. Nya alai buntak nya ga udah mati, mati ga mih aku. Buntak nya karong samengat aku.” Ninga jako indai iya munyi nya seduai diri menyadi pen pemadu penusah ati. Seduai lalu sama nyabak. Udah nya indai lalu ngerendam beras. Leboh beras nya udah kembai lalu ditutok iya ka tepong. Tepong nya lalu digaga iya ka sagun enggau sungkoi. Padi digirau iya digaga nyadi letup. Merinsa bendar iya ngaga samoa utai nya laban pala iya ngelu sereta perut iya ga engkual. Lalu digaga iya samoa utai nya tadi salemai-lemai nya. Samoa utai nya pan tembu hari pan malam ga. Kira hari nyau tebuka tawas, iya lalu dani, lalu ngerak Bunga Eni. Iya ngerak Bunga Eni begadai-gadai laban iya enggai ka Bunga Satangkai ninga. “Nama kabuah nuan ngerak aku dih indai ? Kati agi pedis pala nuan ?” ko iya. “Ng, anak,” ko iya, “tak majak mansang ngelu mih pala aku tu. Nya alai aku tu mati. Tang aku deka nurun ka sebayan. Nya alai aku ngerak nuan, enggai ka nuan enda nemu aku ninggal ka seduai. Naka meh pengelembau aku tu mati,” ko iya. Sereta abis jako nya indai lalu nurun. Bunga Eni lalu bediri di pala tangga, ari nya iya ngemata ka indai iya niti jalai mansang nurun ka sabayan. Bunga Eni pan lalu tama baru kedalam kibong lalu gali. Leboh hari nyau udah tawas bendar, nya baru Bunga Eni angkat lalu nangar ka periok. Sekumbang iya ke berapi nya tadi, dia iya seruran nyabak tang iya enggai inggar, semina ai mata iya ngenjing jempok moa. Sereta asi iya mansau, iya pan lalu mantai ka periok nya. Udah nya iya lalu deka ngadu ka seduai menyadi iya makai. Ati iya amat tusah bendar, tang iya ngelantang ka gamal diri. Leboh pemakai udah sedia, iya lalu nyua ka asi ngagai adi iya. Nyadi pagi nya Bunga Satangkai nyau udah dapat bendar angkat, nyau tau bejalai. Ati Bunga Eni enda ngadang adi iya udah ngenapat nya. Meda iya tiga hari dulu ari nya agi balat bendar tabin. Iya lalu tama ngagai bilik endor sida makai, sereta iya datai dia, iya lalu malik ka kiba, malik ka kanan, tang iya nadai meda indai iya. Bedau ga iya enda memunyi, laban ko ati iya nyangka indai iya agi apin pulai nyauk. Udah nya baru iya malik ngagai aka iya. Tekenyit iya meda moa aka iya tak ngenjing jempok laban ai mata. Udah nya baru iya bejako, “Aka, nama utai disabak ka nuan ?” ko iya nanya aka iya Bunga Eni. “Kati ko aku enda nyabak, indai tua ga udah parai,” ko Bunga Eni nyaut adi iya. Ninga indai iya udah parai, Bunga Satangkai lalu ngasak ka diri nyabak, iya lalu maring ka diri sebelah bilik. Bunga Eni pan ngasak ka diri nyabak. Naka iya meh pemalat seduai iya nyabak, nyau alah ai mata nadai agi. Nyau lelak meh seduai iya nyabak nya baru seduai iya ngetu. Leboh seduai iya ngetu nyabak, nya baru Bunga Satangkai nanya aka iya. “O aka,” ko iya, “Ni indai ? Enti iya mati dini alai bangkai iya ? Lalu nama kabuah alai iya tau mati ?” “Kati ko iya enda mati, iya ga karong samengat iya buntak rusa udah mati. Karong samengat iya buntak ke udah dibunoh nuan kamari. Laban karong iya nadai agi nya alai samengat iya enda tau diau di dunya tu agi. Samengat iya enda tau enda pulai ka sabayan,” ko Bunga Eni. “Pagi tadi tumu iya nurun nitih ka samengat iya empu ke udah nyau nurun dulu ari iya ka sabayan,” pia ko iya madah ka reti pemati indai seduai ngagai adi iya Bunga Satangkai. Nya baru Bunga Satangkai ingat ka pengawa ke udah dikereja iya dulu ari nya. Iya ingat ka diri udah munoh buntak rusa. 04. GENTERAN – MENOA SABAYAN PAGI SITI tumu Bunga Satangkai bejako enggau aka iya Bunga Eni. “Aka,” ko iya. “Nama chara tua ngidup ka diri diau kadiri-diri nadai apai nadai indai, orang bukai pan nadai ga bisi ditemu diau semak tua ditu ?” ko iya. “Nama dih chara !” pia ko Bunga Eni. “Tusah diau ditu bakatu meh tua nganti seput diri empu ke apus. Ti nuan bisi nemu runding nuan mih berunding ka tua. Aku nadai ati deka berunding laban ati kelalu tusah,” ko iya nyaut adi iya. “Aku bisi runding,” ko Bunga Satangkai. “Tang runding nya nemu ke ulih nemu ka enda dikereja tua. Tang ko ati aku din enda tau enda diuji tua panjong ka runding datai ari diri empu,” ko iya nyaut aka iya tadi. “Tua,” ko iya, “diau ditu tusah, orang nadai enggau begulai. Apai indai sama udah parai. Nya alai ko penemu aku, tua pan nadai mih lama alai tua parai. Enggai-enggai pan tua mindah, mindah ga tua ari rumah tu,” pia ko iya bejako enggau aka iya Bunga Eni. “Aku tak nadai runding, nadai jako maioh, ti mindah ko nuan, nya mindah ga mih tua,” ko Bunga Eni. “Ng, enti nuan deka nurut ka runding aku. Pagila tua nurun ngiga indai tua ngagai menoa sabayan kin,” ko Bunga Satangkai. “Enti nuan mai ka sabayan, nya ka sabayan ke ga mih tua,” ko Bunga Eni. “Kini ka tunga jalai indai nurun tadi peda nuan ?” ko Bunga Satangkai nanya aka iya. “Tuju pejalai iya peda aku tunga ngagai matahari mati, tang batang jalai naka ke dipeda ari pala tangga, udah nya masok babas, iya nyau nadai ayan agi,” ko Bunga Eni. Seduai lalu besikap lalu nurun nitih kai uing tuju jalai indai seduai dipeda Bunga Eni. Bunga Eni dulu Bunga Satangkai dudi. Bejalai kenu seduai sapagi-pagi, hari pan nyau ka tengah hari seduai pan ngetu nyau lembut tulang. Seduai ke bejalai nya tadi nyidi lengam enggau sulai babas kena teruju indai seduai mansang mati. “Aih dih,” ko seduai bejako enggau diri sama diri. “Naka mih pengelelak tulang tu. Setak hari tu tua udah bejalai lalu nadai ge meda indai,” pia ko seduai bejako enggau diri sama diri dia. Nyau kelama seduai udah ngetu dia, seduai bisi ninga orang bejako, tang tuboh nadai dipeda. “Oi Bunga Eni seduai Bunga Satangkai, ti seduai aus, tu ai ke di irup seduai.” Tak malik mih seduai ngagai tunga nyawa ke bemunyi. Dia seduai tepeda ka dua iti ruas buloh disandih ka ba selepak bandir pengerawan. Bunga Eni lalu nanggong ruas nya. Tilik iya peda iya penoh laban ai. Seduai lalu ngirup. Udah nya seduai angkat lalu bejalai. Enda bangat jauh ari nya seduai bisi ninga nyawa ari pun kayu empelai sakayu. “Oi Bunga Eni seduai Bunga Satangkai tu asi seduai ditinggal ka indai seduai ba kami ditu,” ko nyawa orang ngangau ka seduai. Seduai lalu nyengok ngagai pun kayu nya. Dia seduai lalu meda asi pulut dua ruas. Andal bendar mih ati seduai meda utai bisi ditinggal ka indai ba rantau jalai kai seduai. Ati seduai mega ngadang indai seduai tentu ulih titih ka seduai apin iya datai di sabayan din. Seduai ngetu enda lama dia, semina seduai ngabis ka asi pulut saruas siko ulih seduai ngambi ba bandir empelai. Udah nya seduai lalu mupok ga bejalai baru. Nyau kelama seduai udah bejalai, jalai pen nyau mansang tawas. Hari pan nyau lemai. Matapanas nyau muchok raras. Enda lama udah nya hari pan nyau malam. Seduai enda ulih mindah agi lalu bemalam dia, tindok ba selepak bandir kayu. Ba bandir nya alai seduai tindok tak udah sedia tikai pua kibong enggau panggal. Meda utai tak nyelai bakanya, seduai lalu bejako enggau diri sama diri. “Anang tua tindok ba perengka tindok nya. Kada enda utai antu,” pia ko seduai. Seduai pan baru badu bejako munyi nya, dinga seduai tak bemunyi babas semak seduai ke tindok. Seduai lalu sama malik ngagai utai ke bemunyi. Peda seduai tak bisi indu siko pansut ari dalam babas. Gamal indu nya tengan pemesai, lalu pemanah iya peninggi. Indu nya lalu nanya seduai. “Kati seduai nya dia Bunga Eni ?” ko iya. “Au, kami dua mih tu ditu,” ko seduai nyaut. “Tindok mih seduai Bunga Eni. Seduai udah lelak bejalai saharitu. Dia mih seduai tindok. Perengka nya enggi kami tang diinjau indai seduai tadi asoh iya kena seduai,” ko indu nya. “Eh, sapa nuan nya dih ? Kami ga enda ngelala nuan,” pia ko seduai nanya indu nya. “Aku tu Bunsu Kamba, menoa kami mih tu ditu. Tindok mih seduai. Anang irau ati, nadai utai nganu seduai ditu,” pia ko iya bejako enggau seduai. Udah nya Bunsu Kamba nya tadi lalu lesap. Jenak bendar seduai iya tindok malam nya. Seduai nyau asai ke tindok dalam rumah diri empu. Leboh seduai dani kenyap, seduai ingat ka diri tindok dalam kampong. Leboh hari nyau tawas seduai pan dani. Antu Kamba pan datai baru. Leboh iya datai dia iya lalu muka kibong seduai, lalu ngiling tikai penindok. Kibong enggau pua lalu ditikal iya manah-manah. Enda lama udah nya datai ga Bunsu Kamba siko lalu nganjong pemakai ka seduai. Seduai pan lalu makai. Kenyang bendar seduai makai pagi nya. Sereta udah badu makai, seduai lalu besikap, sereta tembu besikap seduai lalu mupok bejalai. Jalai ditengah seduai tawas bendar, makin jauh makin tawas. Ati seduai berasai tak rindu nengah jalai, laban maioh utai manah dipeda maioh utai nyelai. Dia bunga ngenjing memanah tumboh ba tisau jalai. Tang taja pia, leboh maia seduai ingat ka penusah, ai mata seduai ngenjing bakarenjoi laboh nurun kuyu seduai. Bejalai mih seduai sapagi-pagi nya, leboh hari nyau deka tengah hari seduai pan lalu datai ba pun kayu gerunggang sakayu. “Ngetu ! Oi Bunga Eni seduai Bunga Satangkai,” pia ko jako Kayu Gerungang nya ngangau ka seduai. Ninga munyi nya seduai pan lalu ngetu dia. “Tu penganan seduai tinggal ka indai seduai ba kami. Nya diengkah iya ba selepak bandir,” pia ko Kayu Gerunggang bejako. Seduai lalu malik, meda amat bisi penganan ba pun kayu nya. Seduai lalu ngambi penganan nya, lalu makai iya. Udah badu makai penganan, seduai lalu mupok baru ga bejalai. Jalai ditengah seruran agi mengkang tawas. Bejalai seduai salemai-lemai nya. Hari pan malam seduai pan datai ga ba kaki munggu sigi. Ba kaki munggu nya seduai betemu enggau indu siko ngena baju mansau. “Ngetu ditu ! Anang enda ngetu ditu seduai,” pia ko indu nya ngangau ka seduai. Indu nya tadi lalu ngansak semak ngagai seduai. Iya lalu bejako, “Kati seduai nya Bunga Eni ?” ko iya. “Au mih, kami dua mih tu,” ko iya. “Kini ka pemansang seduai dih ?” ko iya. “Ng, kami dua tu deka nitih ka indai. Indai kami dua udah parai,” pia ko Bunga Eni nyaut indu nya. “Kati jalai kami dua tu kena ?” pia ko Bunga Eni ga nanya indu nya. “Ng,” ko indu nya nyaut. “Kena mih jalai seduai. Tu mih jalai seduai nitih ka iya. Bisi iya udah mansa ditu. Bisi iya udah ninggal ka sagun enggau letup ka seduai ditu,” pia ko indu nya. Iya lalu ngambi letup enggau sagun lalu nyua ka nya ngagai seduai. Seduai lalu bemalam dia. Malam nya seduai tindok begulai enggau indu nya tadi. Tindok dalam rumah sabuah enda berapa besai iga. Rumah nya semak bendar ari tisau jalai raya. Pagi siti seduai pan bejalai baru. Nyau kelama seduai udah bejalai endor seduai rembus ba genting siti. Ba genting nya bisi batu dua igi berimbai melintang ba tengah-tengah arong jalai raya. Nyelai bendar batu nya, laban iya tau nikup tau mega nelenga. Leboh iya tikup, jalai nya lalu alit. Leboh iya telenga nya baru jalai nya bisi jalai orang mansa. Maioh bendar tulang jelu enggau tulang mensia dipeda seduai dia. Nya tulang mensia enggau jelu ke mati kena apit batu nya leboh iya nikup ka diri. Nya alai nama batu nya dikumbai batu Tekup Bedaup. Lama bendar seduai berunding ka jalai diri nengah batu nya. Seduai lalu bediri semak batu, seduai lalu ngeruntu belanda. Seduai pan ngelebus batu nya lalu tikup baru. Penginggar batu nya leboh iya kai nikup, ukai main-main ngenjing munyi ngitar leboh maia hari jai. Bejalai seduai ari nya lalu datai ba genting batu bedulang. Batu nya besai bendar lalu ngeruang baka dulang. Dalam keruang batu nya penoh laban ai. Ai nya chukop penyelap sereta chiru bendar. Dia seduai lalu ngetu mandi. Tekenyit bendar seduai leboh seduai mandi dia. Kabuah alai seduai tekenyit laban seduai meda samoa perengka pemandi tak bisi sedia dia magang. Entemut, batu perunsut, pau, batu penutok pau, sampang bunga sama bisi dia magang. Seduai pan lalu mandi. Leboh seduai mandi nya tadi, dia seduai meda bekau orang mandi agi baru bendar, endang agi meruan basah. “Sapa mih orang ke mandi ditu tadi ?” ko seduai bejako enggau diri sama diri. Ko Bunga Satangkai,” Kada enda tu bekau indai,” ko iya.”Nyangka tak apin lama udah ngelebus ari tu.” Seduai lalu bejalai baru ninggal ka genting batu bedulang nya. Enda lama iga udah nya seduai pan lalu rembus ba moa lubang baru. Ba moa lubang nya seduai ngetu dudok enda lama. Udah nya seduai lalu tama bejalai nengah lubang nya. Enda lama iga alai seduai lalu rembus ba lebak siti ke kerong bendar. Lebak nya dikelingi tingkah batu. Nyengkar lebak nya bisi jamban siti panjai bendar. Putting jamban ari setak numpu ba nanga jalai raya. Jalai raya nya tawas bendar sereta luas. Seduai niti jamban nya lalu nengah jalai raya. Pemadu mih pengerawan ati seduai leboh ke niti jamban. Enda bangat jauh ari jamban seduai pan lalu rembus ba pendai orang. Ba pendai nya dia seduai lalu betemu enggau indai seduai. Sereta seduai meda iya, Bunga Satangkai lalu nanya. “O, nuan nya indai,” ko iya. Indai iya lalu malik lalu meda Bunga Eni seduai Bunga Satangkai bediri semak iya. “O, anak,” ko indai bejako. “Kini ka seduai dih ?” “Ng, kami dua nitih ka nuan. Kami dua enda betah diau kediri-diri di rumah. Nya alai kami sama deka enggau nuan mati,” pia ko seduai nyaut. Udah nya sida tiga lalu sama-sama niki ka rumah. Datai di rumah, seduai lalu nitih ka indai tama ka bilik. Maioh bendar orang dipeda seduai dalam rumah nya, tang siko pan nadai ga orang rindu meda seduai. Orang enggai nanya, enggai nyaut seduai. Malam nya seduai begulai enggau indai seduai apai ba menoa sabayan. Tang apai enda mega rindu meda seduai, semina indai deka bejako enggau seduai. Pagi siti indai bejako enggau seduai. “Aku udah mati. Aku enda tau pulai ka menoa kitai agi. Seduai pan enda ga tau enggau aku diau ditu. Seduai enda tau enda pulai,” pia ko jako iya. Nya alai ko seduai nyaut indai. “ Kami dua enggai pulai nama nuan enda enggau. Pulai pan kami dua nadai ga orang ditapat ka kami di menoa,” pia ko jako seduai nyaut indai iya tadi. “Nya kabuah kami dua kai nyau nurun laban kami enggai diau di menoa din agi.” “Dini seduai tau enggau kami diau ditu. Samengat seduai agi diau di menoa. Diatu tusah samengat seduai di menoa ngiga seduai. Nya alai seduai enda tau diau ditu. Umor seduai ga apin abis. Orang diau ditu enggai begulai enggau seduai. Jemah ila nadai mih tunga seduai kabukai. Laban samoa kitai mensia kai mati endang sigi pulai ka sabayan kitu magang-magang,” pia ko indai bejako enggau seduai. “Enti munyi nya deka ga kami dua pulai, tang kati ko kami dua pulai, kami dua ga enda ingat ka simpang jalai kami dua ke mansang,” pia ko seduai. “Enti seduai enda ingat ka simpang jalai tau ga aku nganjong seduai lagi. Tang apin kitai mupok, aku dulu meri ajar mimit ngagai seduai,” ko indai. “Seduai begulai enggau diri menyadi manah-manah. Anang belaya. Sabengkah agi, enti sema orang bisi deka nupi nengkani seduai, seduai anang enda ngasi ka orang nya. Seduai enda tau enda diau enggau pendiau ke baroh lalu bebasa ka samoa orang, baik seranta baik orang raja. Seduai enda tau enda ngasi lalu bebasa ka mentua seduai, sereta siru enggau sida. Bakanya mega enggau orang datai enggau temuai. Seduai enda tau enda belajar ka adat enggau pemanah basa bansa asal kitai empu,” ko indai seduai ngajar seduai di sabayan din. Bunga Eni seduai Bunga Satangkai sama enda memunyi. Tang seduai iya nyimpan samoa utai nya dalam ati diri. Udah nya sida tiga lalu nyau nurun. Indai nganjong seduai ngagai Batu Tekup Bedaup. Leboh sida tiga datai dia ba Batu Tekup Bedaup, indai lalu ngasoh seduai mejam ka mata diri. Leboh seduai udah pejam, seduai pan enda nemu endor diri agi tang seduai asai ke tindok. Udah nya seduai lalu tedani. Leboh seduai tedani lalu nemu diri tak terengkah ba tanju rumah sida iya empu di Sungai Teritis Ai Manis baka beris Ujan Sahari, di Lempa Pasir Ngua Wan Aka Batu Penguji. Seduai lalu nat ka diri diau dia nadai mindah kiba kanan agi, seduai lalu ngidup ka diri. 05. GENTERAN – NYUMPIT RAMBAU NYA kalia bisi bujang dua iko ti sigat gamal. Nama siko nya Keling, lalu siko nya Laja. Nama menoa ke alai seduai diau dikumbai Tinting Panggau Gegiau Takang Isang, Tuchong Engkeranji Padi Richah Rami Munyi Bala Pengabang. Nyadi hari siti Laja bejako enggau Keling. “O buat,” ko iya, “Nama runding tua bai nuan saharitu ?” “Nadai nemu runding buat. Nama utai diperunding ka bai nuan dih ?” pia ko Keling nyaut lalu nanya Laja. “Ukai pia buat, alai aku ke nanya,” ko iya. “Meda bujang kitai ditu siko pan nadai mih bisi pengawa. Nama siang hari tindok. Nama siang hari tindok ga. Nama reti pengawa bakanya dih buat ? Siko pan kitai ditu nadai ga deka mindah,” pia ko Laja bejako enggau Keling. “Aku ga ukai enggai mindah buat,” ko Keling. “Tang enda nemu tunga. Tak nuan dia buat madah ti nuan nemu nama utai petut dikereja tua. Amat salah ga kitai tak runggok-runggok ngapa di rumah berar-ari,” pia ko Keling. “Aku,” pia ko Laja. “Mindah kebukai enggai, semuti utai dikedeka aku nyumpit.” “Enti deka nyumpit, nya nyumpit ga mih. Aku pan deka mih nyumpit ti pangan bisi enggau,” pia ko Keling ga nyaut. “Au, ti melinya nyumpit mih tua. Enggi aku laja enggau ipoh endang udah mengkang,” pia ko Laja. “Enggi aku pan pia mih buat,” ko Keling. “Saharitu anang guai tua nyumpit. Pagila tumu tua nurun,” pia ko iya. “Barang iya mih. Tang saharitu tua ngadu ka laja enggau ipoh,” pia ko Laja. Nya-a, pagi siti seduai pan tumu ga besikap. Ambi seduai iya laja enda jejena juring pematang. Simpan seduai dalam temilah buloh lalang. Dikepit seduai iya sumpit biru bambang. Disan seduai sempitan sumpit tapang Ditangkin seduai nyabur chudor nyendaun lalang. Kejang ka seduai ruai besai palan lawai datai main bedagang. Begelih mih seduai enggau ripih tiang lamba medang. Lalu ngindik tempuan nyapan kelalin tanggam sega enseluang. Ngembing dinding manah perenching pandang nyang. Manggai di pala tangga betangkal ngena nabong ngengkang. Dijengkau seduai lalau perasau buloh lalang. Udah nya lalu terentak di menalan nyapan keranjai indai manok menang. Bejalai beapit-apit mih seduai baka sit tandan pinang. Bejalai lanji-lanji mih seduai baka kunchit kemali niti mentali dan lintang. Nya baru seduai bukit dipelunggang, bukit ditiki. Lembang dipelakang pulai ka ai. Sungai di ulu sungai di ili. Nitih ka menasan jalai jani. Nya baru seduai datai ba rapi kampong. Datai seduai ba kampong, dia seduai lali niki ngagai munggu sigi. Ari munggu nya seduai mending ka tunga munyi nyawa burong. Nyau kelama seduai mending, nya baru seduai ninga adap ngagai tuju moa seduai balat bendar munyi pengerichah burong bemunyi. “Anang guai dulu buat,” ko Laja. “Lak ka aku niki dulu ninjau meda gamal rampa menoa.” Laja pan lalu niki, datai iya di puchok kayu, ari nya iya tepeda ka kara sakayu nadai utai ngemesai-mesai nya ngenjing jam-jam gamal puchok. Enda berapa jauh iga ari baroh pun kara nya bisi temuda orang taun siti dulu nyin kamari. Semak jerami nya bisi ga umai orang sabelah nempuak dia enda bangat besai iga. Nyadi taun padi maia nya maia mantun, benong jagong ngenjing bakachirak. “O buat !” ko Laja. “Bisi aku meda kara maioh bendar burong ngenjing bakaguyat dan kara. Gamal-gamal baka ke bisi kenyali peda aku. Enda tentu ngelala burong, burong nama bakanya gamal, tuboh chelum, iko iya bisi beselat burak. Bisi umai orang ga peda aku enda berapa jauh iga ari pun kara nya,” pia ko Laja. “Eh, mapap nuan buat. Dini nemu umai di puak kampong dalam tu. Dini bisi mensia diau dalam kampong,” pia ko Keling. “Enda buat, amai umai peda aku. Tak benong jagong bakachirak. Enti nuan enda arap, niki nuan kitu ke buat, awak ka tua sama meda,” pia ko Laja. “Eh,” pia ko Keling. “Enggai aku niki. Aram mih nyumpit tua. Nama tua tak lalu enda datai ba pun kara dih buat ?” ko iya. Laja pan lalu nurun. Seduai lalu bejalai nuju pun kara. Datai seduai semak pun kara, dinga seduai bebar bala sengayan enggau sempidan angkat terebai. “Akai-rai buat ! Sayau bendar sempidan nya dih. Nya salah tua buat, tua tembu rindang nengkadah, enda tua ati merening ngagai tengah tanah,” pia ko Laja. “Eh, anang inggar buat. Lagi agi sida ngampir baru,” ko Keling. Udah nya seduai lalu niki ngagai puchok kara dia Keling tu ngadu ka alai diri dudok ba selepak dan kara. Nyadi Laja tu ngeringak matah ka pating kara ke ngelindong mata iya merening ngagai ujong dan. Ari iya ke dudok nya Keling malik ngagai adap ke kanan. Nya baru iya tepeda ka umai orang sebelah, lalu semak umai nya bisi ga temuda baru langgang sataun. “O – o buat,” ko Keling. “Ukai nyin umai ke dirara nuan tadi ?” “Aku endang bisi meda umai orang tadi, tang nuan enda arap,” ko Laja. Udah nya Keling lalu niki ngagai dan siti katas agi. Ko ati iya nyangka agi bisi utai bukai dipeda ari nya. Ari endor ke tinggi agi nya, ari nya Keling bisi meda rumah sabuah enda jauh ari tisau umai nya. Lalu ba tanju rumah nya iya bisi meda dua lambar kain bebuah dijembui orang ba sengkuit. “O,” ko ati Keling din. “ Bisi orang mih empu umai nyin. Nyin tentu kain anak dara orang ke empu umai,” ko runding ati iya. Iya pan lalu ngangau ka Laja ga. “O Buat !” ko iya, “Aku enggai agi nyumpit. Aku deka nurun kin deka ngabas indu dara ke empu kain dijembui ba tanju rmah semak umai nyin,” ko iya. Udah nya Keling lalu nurun. Meda Keling udah nurun Laja pan lalu nurun ga nitih ka iya. Nurun mih seduai beguai-guai. Sereta datai di tanah, seduai lalu belanda. Keling dulu Laja belanda ga nitih ka iya. “Enti indu nya dua iko, enggi aku iya ke bajik agi,” pia ko Keling. “Barang iya mih buat. Aku nadai jako. Aku ga endang alah laban nuan belama ba samoa utai,” ko Laja. “Tak barang ke enda enggi nuan, nya mih ga enggi aku,” ko iya nyaut Keling. Sereta seduai datai ba rumah tak enda kakang lalu niki ka rumah. Nyadi Bunga Eni seduai Bunga Satangkai ninga bisi orang memunyi, seduai lalu tama ka bilik. Seduai lalu belalai dalam benda sigi ke besai bendar. Nama benda nya dikumbai orang Tom Indu Benda, Kelawah Besai Moa, Lambing Pending Sajengkal Tarik. Dia mih Keling seduai Laja gining-gining, perening kiba, perening kanan nadai ga meda orang. Abas seduai ngagai dapor, kebak ka seduai periok peda asi tak baru udah mansau, apin bisi bekau sungkit. Lauk pan nadai ga udah bekau empa, putong tak bedau penoh laban lulun ikan. Niki seduai ka sadau, meda langgor tenun ngeringak mengkang ba tendai, belia mengkang ba ubong. Tenun pan dua iti ga di sadau. Ruding pan dua iti ga temu seduai dia. Panggau penindok pan dua iti ga temu seduai di sadau. “Oh,” ko Keling dua iko indu diau dalam rumah tu. Tang enda nemu dini alai seduai tu belalai. Giga bendar ka seduai tu ukih tua,” pia ko iya. Nyau kelama seduai udah ngiga nya baru Keling ngebak ka Tom Indu Benda. Sereta nya tekebak seduai menyadi ti dalam benda lalu nyerarat nyabak. Seduai lalu belanda kia, belanda kia dalam benda ngiga jalai rari. Tang nadai jalai pansut laban Keling seduai Laja ngipa seduai ba moa benda. Benda nya besai bendar, seduai endang bisi penindok siti siko dalam benda nya, lalu samoa ngepan dara seduai endang chukop dibai seduai dalam benda. Benda nya manah bendar gamal. Samoa ari dalam ngenjing baka cheremin, lalu tau mega alai becheremin. Pemesai benda nya runding ke mesai bilik siti ke jelan pemesai. Sekumbang seduai udah pulai ari Sabayan endang tindok dia berari-ari laban seduai enda berani tindok ba panggau penindok seduai di sadau. Udah nya baru Keling bejako, “ anang seduai agi nyabak. Anang seduai takut. Kami dua ukai datai deka munoh seduai. Kami dua datai deka ngidup ka seduai,” pia ko jako Keling. Lama bendar Laja seduai Keling ngumbok indu dua iko nya baru seduai deka pansut ari benda. Leboh seduai diri menyadi udah pansut ari benda, nya baru sida empat berandau enggau pangan diri. Leboh sida bejako dia Keling seduai Laja madah ka diri deka bebini. Terubah Bunga Eni seduai Bunga Satangkai ninga Keling seduai Laja madah ka diri deka bebini, seduai lalu madah ka diri apin deka belaki. Tang nyau kelama Keling seduai Laja ngumbok nya baru seduai madah ka diri deka. Keling seduai Laja lalu bemalam dia malam nya. Malam nya orang ba rumah sida Keling di Panggau pan tusah ga ati meda seduai nadai pulai. Simpurai laban iya jampat agi gegar ati ke sida sarumah nya endang udah nganu sida sarumah nya meda orang enda mai ngiga Keling seduai Laja. “Kita tu tuai ngapa, nadai nemu tusah ati. Kada enda mati. Nama kini enda penusah seduai di kampong din,” pia ko Simpurai. “Ey,” ko Aya Bujang Tuai. “Ngiga pan kitai nyau pagila mih. Salemai tu kitai ga agi nganti seduai datai.” “Nya alai kita tulap,” ko Simpurai.”Kami tusah ati, kita nya munyi jako.” “Nama iboh ka kami,” ko Pungga, “tak nuan mih nurun buat.” “Au mih buat. Ati aku deka bendar nurun malam tang aku enda berani ka petang,” ko Simpurai. “Enti enda takut ka petang buat udah aku nurun.” “Nadai nya utai dipechakah ka seduai,” ko Bulan Menyimbang. “Udah merarau pagila baru kitai ngiga ti seduai bangat nadai pulai maia hari ke tengah hari.” Nyadi pagi nya Keling seduai Laja pan mulai ka diri ari rumah sida Bunga Eni. Hari pan nyau ka tengah hari seduai pan datai ga di rumah. “Nyin seduai iya baru pulai,” ko bala anembiak ke bemain sebelah kaki tangga. Ninga anembiak bisi ngerara seduai datai, Simpurai lalu angkat ngambat seduai ngagai pala tangga. “Akai-rai buat, tusah bendar ati kitai sarumah meda seduai nadai pulai sahari kamari. Dini alai seduai diau samalam tu buat ?” ko iya nanya seduai. “Anang guai buat,” ko Laja. “Lagi mih baru kitai nusoi rita.” “Eh,” ko Simpurai, “aku enggai laun nanya. Enti laun nanya, laun ga nemu berita.” “Nya amat,” ko Laja, “tang ke tu ga apin dudok. Ni dih hari nusoi berita.” “Barang iya mih buat,” ko Simpurai, “Tang jangka aku nyangka seduai tak ukai nyumpit. Nama seduai tak nadai bulih burong. Nadai orang deka bemalam nyumpit,” ko iya. “Kada enda ngayap seduai jangka aku,” ko iya. Keling seduai Laja sama enda bemunyi, tang seduai tak sama malik ngagai pangan diri, lalu tuchom dalam ati diri. Leboh udah datai di ruai, seduai pan sama dudok. Udah nya baru seduai mandi. Udah mandi nya baru seduai makai. Sekumbang seduai ke makai di bilik, ruai endang udah penoh laban sida sarumah begempuru deka mending ka berita seduai iya. Ruai Keling penoh laban orang, bakanya ga ruai Laja penoh. Sereta badu seduai makai, seduai pan lalu pansut ka ruai. Sempurai pen lalu bejako ga, “ Alau buat, tusoi berita dia,” ko iya, “awak ka kami ninga.” Nyadi Keling seduai Laja endang udah bisi aum kediri dulu, endang udah semaia enda madah ka diri bisi nemu indu dara. Tang seduai madah ka diri tesat dalam kampong. Seduai nusoi diri tesat enda begulai jalai. Tang alai seduai bemalam dalam kampong laban lama ngiga pangan diri. Leboh seduai betemu enggau pangan baru, dia hari pan nyau lemai. Nya alai seduai iya enda ulih mulai ka diri agi. Keling nusoi munyi nya ga. Laja pan sama nusoi munyi enggi Keling ga ngagai orang maioh. Samoa sida sarumah arap magang ninga berita ti ditusoi seduai, ninga munyi nya tak rurus bendar. Tambah mega seduai nadai kala ditemu bula dulu ari nya. “Nya-a,” ko Simpurai, “Nyamai mih ati enti udah ninga rita seduai munyi nya. Tang ke semalam tu aku ukai bula-bula, endang tak enda ngenyap ka bulu mata, empa pengirau ati. Nyangka seduai tak mati.” “Dini nya mudah mati ngapa,” ko Laja. “Ni kitai nemu buat,” ko Simpurai. “Enti bisi utai nganu ni enda mati ga kitai,” ko iya. Nyau kelama orang udah empuru dia, orang pan pulai sama angkat ngagai ruai diri. Keling seduai Laja lalu ngali ka diri ba panggau penindok seduai iya empu, udah lelak bekau ke bejalai dua hari nya. 06. GENTERAN – NYABAR NITIH KA semaia Keling seduai Laja tiga malam seduai diau di rumah, kempat alai seduai datai ngambi Bunga Satangkai seduai Bunga Eni. Iya pan nyau cukop udah tiga malam, udah tiga hari Keling seduai Laja pan beradu. “Kini ka seduai tak beradu bakanya dih buat ?” ko Simpurai nanya. “Ng, buat,” ko Laja, “Kami dua tu deka manjok burong imbok ke tindok di retok papan padong. Kami dua tu deka nyabar burong sengayan tunggal ke bepanggal ka tekal bunga balong.” Ninga saut Laja munyi nya, Simpurai lalu nemu seduai iya deka bejalai tuboh rumpas. Tang pikir Simpurai, Keling seduai Laja deka bejalai ngagai orang di Gelong Batu Benang, laban nya endang palan sida iya bejalai ngelamatu. Naka ga pemujang Keling seduai Laja lemai nya, diumba ngepan chukop raban dipasok ka seduai. Leboh udah tembu beradu tembu besikap seduai pan lalu nurun. Sereta udah ngelebus Keling seduai Laja, Simpurai pan lalu bejalai ngagai Pungga. “O buat,” ko iya. “Keling seduai Laja udah nyau nurun bejalai, nyangka bejalai tuboh rumpas kini,” ko iya. “Kini ka tunga seduai dih buat ?” ko Pungga. “Nadai tunga kabukai, nyangka ngagai orang di Gelong din mih,” ko iya. “Keling lama udah nadai kala kin ke ngelamatu. Enti nuan deka, lemai lagi tua mupok buat nitih ka seduai.” “Anang guai lemai tu. Lemai pagila baru tua mupok. Lemai tu tulang aku agi lelak bendar bekau aku ngambi kayu saharitu tadi,” pia ko Pungga. “Kapa orang enda dulu, orang ngagai enggi orang ga, kitai ngagai enggi kitai ga buat,” ko iya. Nya meh kabuah Simpurai seduai Pungga lalu apin nyadi bejalai lemai nya. Nyadi Keling seduai Laja lalu nyau ga nurun ; Bejalai mih seduai betunda udi betambak singkang Bejalai ga seduai bapit-apit baka sit tandan pinang Enda berait mih seduai mansa bukit, Nemu batu tumbit kajungkan kijang. Enda berias mih seduai mansa babas Nemu batu upas kesulai tandang Lasit mih seduai ari sumpit betibong tulang Bejalai laju mih seduai baka peluru leka bangkang Nya ga baka pemujang seduai ngenjing linga-linga pala umba lelanjang. Tak lempai-lempai sirat panjai melit kerigai rusok marang. Engkerimok ngenjing lenok-lenok baka sampok kai bedurok niti batang. Simpai rangki tak cheli-cheli naring jani babi belang Labong ngenjing lepong-lepong baka sengkilong tedong tiang. Unus baka Baketan tapus pulai belelang. Bejalai laju mih seduai tak kebu-kebu umba kekambu bulu kenyalang. Dia mih seduai bejalai bukit diturun bukit ditiki nitih ka jelan jalai jani. Sungai diulu sungai di ili, lembang pelakang nyidi pepatah abi jari. Nya mih munyi panjong seduai saniti-niti jalai, enda nemu agi ngenjing kais-kais. Sangejap mih seduai ngena pedang betajar ka kayu. Putus-putus kayu ke mesai kisar ditajar seduai enggau pedang. Mansa bandir, tumbit seduai ga bandir kebus ga bandir empa pemalat tumbit seduai. “Nya iya buat,” ko Laja. “Nadai utai tan enti kitai deka mantai ka pengering.” Enda lama udah nya, alai seduai datai ba pendai sida Bunga Eni. Datai seduai dia, seduai pan lalu mandi. Udah tembu seduai mandi, nya baru seduai begari, masok ka samoa ngepan. Nama agi pemanah ngepan seduai. Iya ga seduai sama endang anak orang raja. Belit ka seduai sirat panjai melit kerigai rusok marang. Ngenong ga jelu tupai meda nya. Nya mih tudah tupai enda tepakai ka tangkai buah pinang. Dilekat ka seduai tingga ngena mangka di janga bau nukang. Ngenong ga indai burong puna, nyau enda nemu bagi mansau enggau mata, nyau tempa kai buah puda mayam tamang. Leka kai genteran jako nya, tebang pensi tundan tinggi. “Diatu,” ko Keling, “umbas buat alai tua niki. Bejalai mih seduai belubah-lubah lantang singkang. Dia mih Keling tak gilik-gilik baka ketupong nekik ngelilik lubang. Lanji-lanji mih seduai niti sentali jalai ulang. Bunga Eni seduai Bunga Satangkai pan endang nganti laban sigi udah sama besemaia. Tumu pagi nya seduai menyadi lalu beranchau tikai. Kembai ka seduai idas badas pakan upas tekalong kangkang. Ditap seduai enggau sana jawa manah baka belanggah punggang. Ditap enggau tikai rutan janit anyam neladan anyam indu Baketan datai ari telok kampong puang. Dianchau seduai tikai pachar mit lambar lintar bekuang. Ditap enggau tikai bebuah anyam Endu Dara Kelinah ditelah Indai Abang. Dikembai ka seduai tikai lingkok dianyam nunda anyam Endu Dara Lemok indu datai ari Rayok Bulan Mandang. Lalu dibantai ka seduai baku indu kai rerugu mengkang buah pinang. Dibantai ka seduai baku kansat baka kijap mandang temuai bujang. Keling seduai Laja pan nyau datai ga ba kaki tangga, lalu dituja Keling tangga, lalu ditiki. Dijengkau Laja lalau purus sakali. Seduai lalu tama kadalam rumah. Datai mih seduai endang baka ke datai udah teleba. Keling muka sentagai pedang lalu dikait ka iya ba tandok rusa ba tiang ruai. Laja pan bakanya ga ngait ka enggi iya. Udah nya seduai lalu dudok. Bunga Eni seduai Bunga Satangkai pan lalu pansut ga. Dia mih sida empat berandau enggau pangan diri. Iya pan tengah hari sida lalu merarau ga. Nyau kalama udah badu merarau, nya baru Keling seduai Laja bejako madah ka diri nampong lalu ngamat ka jako semaia sida leboh seduai ke datai dia dulu agi ari nya. “Nya alai ke tu kami dua buat tu nama dih dipelelam ka jako ngambi seduai ka bini mih pejalai kami dua tu,” pia ko Keling. “Ukai nama agi baka pejalai seduai nya munyi,” ko Bunga Eni. “Baka kami dua menyadi ukai enggai begulai sajalai enggau kita. Nama dih kabuah enggai. Meniti ka kita enggai ka kami. Baka kami dua enti endang minta endang nanya kita enda berani,” ko iya. “Laban ngasai ka penyai enggau pemerinsa diri diau. Apai indai nadai agi enggau begulai. Enti bansa nyau jako tak salah munyi enda ga tak ngumbai diri tinggi, diri baroh ari pangan. Nya alai ke tu Keling, awak ka jako kitai lalu dipajak ka. Udah deka sama deka, rindu sama rindu mih kitai, enti enda deka dini dih jako tau datai ngagai munyi ke disebut kitai tu. Tang dalam pia pen jako tu munyi ke mudah, enti kelalu bangat nadai pemendar dadinga ari seduai Laja, bungah kitai ke udah tau enda nyadi,” pia ko jako Bunga Eni nganu Keling seduai Laja. “Nya munyi jako orang,” ko Keling. “Jako orang ke munyi nya ke dikumbai gerah mata undang. Dipeda gutak-gutak, dipegai guyak-guyak, dichabut enda ga mudah.” “Nya saut dia, nuan mih nyaut ke tua,” ko Laja. “Samoa runding aku endang selalu bepanggai ba nuan magang.” Dia Keling lalu nyaut. “Ukai nama agi,” ko iya. “Aroh mih orang jako nya. Nya alai ke tu bakanya ga, dalam enda munyi nya pan jako kita, kami dua ga endang deka bejako nusoi naka pemendar enggau pengabis ati diri deka begulai sajalai enggau seduai. Nya alai awak ka jako tu pandak lalu nyemetak dinga seduai. Kami dua buat tu naka pemendar nyangka nadai jalai nginsor ati bendar agi ari tu. Ngelamatu, kala ga udah buya pengerindu, tang apin ga kala asai ke diatu,” ko Keling. “Nya alai tu naka pengabis pemendar, lalu enda beganti besilih ti enda serara ketegal mati,” pia ko Keling. “Nyamai ga ninga enti jako udah nyemetak munyi nya,” pia ko Bunga Eni. “Laban ati kami kai indu begulai enggau kita ke lelaki bisi bendar pengirau enggai ka diri tak dilengka ka kita ngapa baka ka muai terinsai gari raga dibuai sabarang alai. Baka kai ngekah umbang buah lalu ditikau ke tisau jalai,” pia ko iya meri jako siti ngagai Keling. “Nya alai kami dua buat pan deka ga ninga ka pemutus ati ari seduai Bunga Satangkai,” ko iya. “Laban pun jako kitai ka baru betemu rekutai, seduai mih nguai ka kami dua buat kin.” “Pia mih jako,” ko Bunga Eni. “Amat munyi nya.” “Nya alai bakanya ga jako nya awak ka seduai nyamai ninga lalu ngingat ka iya. Nya alai ti seduai semina ngabas papan, ngabas luan, ngabas bilik, ngabas penaik kami enggai enda minta adat. Adat nya sigi panding. Tang enti kita beduan, ngayah ka kami di tikai di balai di ruang bilik, di tikai pua, nya enda kami nemu naka pengeringat enggau pemedis ati diri. Enti ati kami enda tan tau kami muai ngesai ka kita,” pia ko Keling. Bunga Eni pan lalu nyaut. “Utai ke munyi nya, nya adat kitai sama, tang barang sapa kitai nengah, lelaki enggau indu sama kena laban penyalah nya. Runding ke sanggup kitai sama utai nya,” pia ko iya nyaut Keling. Nya alai jako sida lalu tembu dia. Naka nya pengabis jalai ator sida bejako menyadi pengawa diri empu. Keling seduai Laja lalu bemalam dia. Leboh hari tawas dia sida betanya ka pengelantang pangan diri. Tang malam nya samoa sida sama nadai mimpi ke tau nanggul pengangkat sida iya pagi nya. Tumu pagi nya Bunga Eni seduai Bunga Satangkai lalu nyikap perengka ke dibai nurun lalu ngadu ka samoa utai ke tinggal, nganti ka ngambi iya dudi ila leboh maia ke lantang. Udah nya sida empat lalu nurun. Perengka bini Keling, Keling ga mai, lalu perengka bini Laja, Laja ga ngema. Seduai sama mai perengka bini diri empu. Samoa perengka pengidup apin dibai tang samina mai perengka ngepan indu aja. Bejalai mih sida empat sapagi-pagi, hari pan nyau tengan ngalih, sida lalu datai ba rumah sida Keling empu di Panggau Libau Gegiau Takang Isang, di Tuchong Engkeranji Padi Richah Rami munyi bala pengabang. Datai sida di pendai, dia sida lalu mandi. Udah tembu mandi Bunga Eni seduai Bunga Satangkai pan lalu begari. Enda bangat lama seduai beradu lalu tembu. Apin ngadang tembu ati Keling seduai Laja meda tak udah tembu seduai beradu. Tasik pirak enggi seduai jembak-jembak baka engkerajak tiang empang. Tisir tinggi enggi seduai lenggi-lenggi baka lepi tangkong kenyalang. Sanggul rinda diujak bunga bepasak gendang. Rawai tak lempai-lempai lekat di kerigai rusok marang. Kain bebuah mua pemanah kai bebuah nadai lapang. Tumpa mua pengena, sama chukop pasang. Lampit mua pengerapit betambit pintu tampang. Enyawir pisit ngena sanggit berakit nadai lapang. Pampai ngena panggai lempai-lempai mulai ka belakang. Sumping peding kating-kating ke beperenching tampak mandang. Udah nya baru sida empat lalu bejalai niti jalai pendai, bejalai lubah mua pemanah lantang singkang. Bejalai begadai baka penerebai burong lang. Sida pan nyau datai ba tengah menalan, dinga chapoh anembiak di rumah. “Nyin sida aya baru pulai, bulih bini aya dua iko nyin. Balat mih pemanah gamal indu ke nunda udi seduai nyin dih,” pia ko bala anembiak. Simpurai ninga ga iya anembiak ke ngerara orang tang iya enda iboh, kumbai iya bula. Udah nya peda niki Keling seduai Laja. Peda bisi ga indu nunda udi seduai. Datai ba ruai Laja, peda tama ga indu nunda udi iya ba bilik sida. Indu ke nunda udi Keling pan tama ga ba bilik sida Keling. Orang sarumah samoa kai meda indu dua iko nya bejalai niti tempuan, pan sama ngenong enda ngelala sapa seduai nya. Deka ngumbai nya indu bukai, nadai ga nemu orang bukai. Deka ngumbai nya Kumang seduai Lulong lain ga seduai ari nya. Seduai tu jauh manah ari Kumang seduai Lulong. Leboh seduai tama ka bilik, indai Laja seduai indai Keling sama tak beselalat ga nganchau tikai. Ati seduai pan sama tekenyit ga meda pemanah gamal indu temuai nya tadi. Tekala nya Keling seduai Laja lalu tama ka bilik, seduai lalu nelai indai seduai, madah ka indu ti enggau seduai nya bini seduai. Ninga munyi nya, indai Keling seduai indai Laja pan lalu naka iya ga pengaga ati. Lalu dudok kenu indai Keling enggau menantu iya dia. Nyau enda disebut ia nama agi, nyau dikumbai iya anak, empa penyiru jako iya enggau orang ka baru datai ba bilik iya nya tadi. Bakanya ga indai Laja ke nyambut menantu iya. Lemai nya Apai Keling seduai Apai Laja ngumbai sida sarumah gempuru ngagai bilik sida. Sesetak rumah ngagai bilik sida apai Keling. Sesetak rumah ngagai bilik sida Laja. Penoh bilik sida dua pintu nya laban pemaioh bala ke tama ka bilik ngulu penatai bini Keling seduai bini Laja lemai nya. Udah orang maioh sampal datai, dia apai Keling lalu bejako ba bilik sida. Bakanya ga apai Laja bejako ba bilik sida. Seduai madah ka pengaga ati diri nyambut menantu diri. “Taja menantu tu ukai datai ari pinta ari tanya dulu tang ati aku chukop bendar pengerindu, lalu deka bemenantu ka indu tu enggau pengabis ati. Kabuah alai aku enda minta enda nanya iya ke menantu aku dulu, laban aku enda nemu endor, laban sida iya diau kediri ari kitai. Tang sida iya endang ukai orang bukai. Agi menya kitai endang sama sarumah sama satanah, sama segulai sama satangkai. Tang kitai udah beserara ari pangan laban sida ke tuai belaya menya berebut ka pengaroh pesaka tuai,” pia ko jako apai Keling. Apai Laja pan munyi nya ga jako ba moa orang maioh. Nyau lama lemai orang ke bejalai udah ngulu penatai bini Keling seduai Laja, orang nyau mupok mulai ka diri ngagai bilik diri empu. Tujoh hari udah nya, nya baru Keling seduai Laja mai orang ngambi perengka ngagai menoa sida bini seduai di Teritis Ai Manis Baka Beris Ujan Sahari, di Lempa Pasir Ngua Wan Aka Batu Penguji. Nya alai orang dibai seduai iya Pungga, Puntang Medang, Bulan Menyimbang enggau Bunga Jawa. Nya alai enggau magang mih samoa sida nya. Sida pan lalu begari ga. “Deka kini ka kita tak begari bakanya buat ?” ko Simpurai nanya. “Eh, dibai Keling seduai Laja ngambi barang ba rumah sida bini seduaidin,” “Lapa kita enda mai aku dih ?” pia ko Simpurai. “Enda nemu mih, ukai nya utai kami ke diambi,” pia ko Pungga. “Nama main seduai tu enda ati mai aku,” ko iya bejako kediri. Enda lama udah nya, alai Keling seduai Laja pansut ga ari bilik. Keling lalu ngangau . “Ui buat Simpurai, bisi nuan dia ?” “Bisi buat,” ko iya. “Nama utai dih ? Bisi munsoh ?” ko iya. “Ee, ukai pia buat. Nuan tak beguai renjan jako. Ukai nya semina munsoh kabuah kitai tau ngangau ka pangan,” pia ko Keling. “Nadai kabuah bukai aku ngangau ka nuan ngambi perengka ti agi tinggal rekutai,” ko iya. “Tadi aku merening nuan tak nadai ayan, sida bukai udah aku magang.” Terubah nya tadi ati Simpurai bisi deka ringat laban laun madah ka iya, tang leboh iya ninga pengelembut jako Keling, ati iya pan nyau chelap. “Enggau ga aku buat enti nuan mai. Enti orang nadai mai dini kitai berani enggau ngapa,” pia ko Simpurai. “Kamaia kitai nurun ngambi utai nya dih buat ?” pia ko iya “Diatu mih buat,” pia ko Keling nyaut. Simpurai pan lalu beradu. Udah nya sida pan lalu nurun. Nama agi enggi Simpurai balat pemesai selabit ma iya. Sida bukai pan bakanya ga sama mai selabit ipak diri empu. Datai sida din, sida lalu ngisi ma diri enggau barang. Barang pan abis ga simpan sida, Simpurai pan lalu kais-kais ga manjong lalu belanda mih iya penapat-inat naban ka selabit iya nya tadi. Leboh iya nyau udah jauh ninggal ka orang, dia iya lalu ngetu ga nganti orang bukai. Angkat sida ari nya baru sida sama sakaki, laban Simpurai enda ngenegar iya ke baru angkat nya tadi udah ikak bekau iya ke beruntu. Enda lama udah nya sida datai ga di rumah. Nama dih pemadu pengaga mih ati apai Keling seduai apai Laja nyambut samoa barang menantu seduai ke ulih sida ngambi ari rumah sida di puak kampong dalam din. 07. GENTERAN – BESEMEKIH NYAU APUS dua taun Keling seduai Laja uah bebini. Sida pan nyau ngentap ga pendiau diri enggau bendar. Nyadi dulu ari nya apin seduai ke bebini seduai endang selalu sama enggau bujang bukai di Panggau Libau nutu kaban dara orang di Gelong. Sekumbang seduai ke udah bebini, nya mih samoa bujang sida ari Panggau endang tak nadai kala rembus ngagai orang di Gelong agi. Bejalai ngapa pan enda ga sida kia, tang bejalai kebukai ka ga sida. Meda orang ke bujang pan nyau lama udah belanggang nadai ngundang, dia dih dara orang di Gelong Batu Benang pan nyau berasai enda nyamai di kandang kerigai rusok marang. Sida nyau bisi tebunsa kena lengka ka bala kaban bujang. Tang lebih agi ga asai ati Kumang seduai Lulong laban baka tubu seduai nya ga bauh agi sumbok, baka perau seduai nya ga tinggi agi tajok. Pemadu iya penadai asai ati Kumang seduai Lulong, lalu asai ke balat pemalu kenu asai ati seduai. Laban selama-lama endang seduai ia dikelandik jako samoa orang di menoa nya. Lalu seduai mega endang bepangan enggau orang Anak Raja Berani. Pengawa pan enggi seduai nyau dileka nadai tentu dipegai. Tenun pan abis bebalun sabarang alai. Kebat enggi seduai nadai tentu di ingat udah di panggai atas pemanggai. Seduai enda nemu Keling seduai Laja nya sama udah bebini, tang ati seduai tak merampau, makai pan enggai, ati berasai enggai rindang. Nyadi pagi siti dia Kumang bejako enggau Lulong. “Aram tua nemuai ngagai Indai Abang di Panggau Libau. Aku bisi ati deka betanya ka jalai ngaga pua, dua hari tu aku ngebat tak enggai nyadi. Nyau enda ingat ka jalai buah kebat agi,” ko iya. “Aram mih,” pia ko Lulong. “Enti deka nemuai nya nemuai mih kin.” Ati Kumang ke bendar ukai deka belajar ngebat, tang bisi kabuah bukai dalam ati iya empu. Nya samina kena seduai ngelalai ka kabuah diri leboh orang nanya. Seduai iya sama nadai ninga berita Keling seduai Laja ke udah bebini, lalu nadai mega ninga rita seduai nya bisi mindah ngagai menoa bukai. Tang Kumang seduai Lulong tak bisi pengirau ati. Irau enda nemu kabuah diri asai nya, laban pengawa nyau enggai nyadi dipegai agi. Udah nya tadi seduai lalu beradu, begari masok ka ngepan bansa ke endang dikena nemuai. Ngepan seduai iya kain bebuah enggau baju panjai digaga ari ubong diumba enggau sanggul lintang ditekal enggau sugu. Lengan dilagu enggau tumpa, lalu bakanya mega kaki dipasok ka seduai kerunchong, punggong dibelit lampit. Rekong dikungkong enggau tenggak marik dua kali bekumbang. Udah nya lalu nurun bejalai mih seduai niti jalai ke nuju ngagai menoa orang di Panggau. Nyau kelama seduai udah bejalai, nyau semak ke semak mih seduai. Udah nya nyau datai di pendai. Seduai ngetu enda lama dia semina empungas sereta betipok. Nya-a, udah nya niki mih seduai ka rumah lalu tama bilik sida Indai Abang. Ninga orang bisi nyilak ka pintu, Indai Abang lalu malik ari iya ke betenun. “O ! Lalu temuai !” ko iya. “Lalu mih dudok.” Indai Abang lalu nganchau tikai, mantai ka baku, ngambi pinang, sirih lalu diengkah iya ba baku. “Lama bendar seduai udah enda nemuai ngagai aku,” ko iya. “Kati alai ngenakal nya enda rembus ?’ ko iya. “Tak enda limpang mih kami ibu, ukai laban nadai hari,” ko Kumang nyaut Indai Abang. Nyau kelama sida udah berandau dia Indai Abang bisi nibar ka jako. “Kati seduai endu bisi nemu rita bujang kami ditu dua iko ke baru udah bebini ?” ko iya nanya seduai. “Enda kami dua nemu, tak nadai orang nusoi, ninga orang ngenang pan nadai ga,” ko seduai iya nyaut. “Ni bagi sida ke udah bibini dih ibu ?” ko seduai nanya. “Ng,” ko Indai Abang, “Keling seduai Laja.” Ninga munyi nya tak lama Kumang seduai Lulong enda engkeretik. Moa seduai pan bisi bebali mirah. Udah nya baru Kumang bejako nanya Indai Abang. “Ibu,” ko iya. “Sapa indu ke bini seduai nya ?” “Siko nya Bunga Eni nama, lalu siko nya Bunga Satangkai nama. Bunga Eni nya bini Keling, lalu Bunga Satangkai nya bini Laja,” ko Indai Abang. “Sapa nama apai indai seduai nya, lalu dini endor menoa orang nya dih ?” pia ko seduai nanya. “Menoa enggau apai indai enda aku nemu, semina aku nemu nama seduai iya empu aja,” pia ko Indai Abang. “Kati baka gamal seduai nya dih ibu ?” ko Kumang. “Gamal jelan ga pemanah, enti manah ari nya, nyau dipuji ga iya,” ko Indai Abang. Udah nya Kumang seduai Lulong lalu berengkah betanya ke buah pua, lalu belajar ngebat ngagai Indai Abang. Apin lama udah nya Indai Abang limpang ga berapi. Merarau tengah hari nya Kumang seduai Lulong sama makai ba bilik sida Indai Abang, tang seduai iya makai sama enda kenyang. Lauk manah bendar tengah hari nya, tang seduai bisi penusah ati, ketegal Keling seduai Laja ke udah bebini, lalu nya ke ngasoh seduai nyau enda masok makai agi. Nyadi indai Keling ninga bisi temuai ba bilik Indai Abang, iya berapi tengah hari nya endang nyangkong. Leboh samoa pemakai udah sedia dia iya lalu ngasoh Bunga Eni ngambi temuai makai. Bunga Eni angkat lalu ngambi Kumang seduai Lulong makai enggau sida. Bunga Eni lalu tama ngagai bilik sida Indai Abang. “Lalu Endu,” ko Indai Abang. “Lalu mih tama, dudok,” ko iya. “Au mih ibu,” ko iya nyaut. Iya lalu dudok. “Aku enda lama bejalai kitu kai ibu. Aku tu ngambi seduai tu lalu ngagai kami kin enggau kami merarau,” ko iya bejako enggau Indai Abang. “Aram wai,” ko Bunga Eni, “lalu angkat ngagai kami. Aku tu ngambi seduai merarau enggau kami. Ukai ga aku enda mai kin enti enda maia merarau. Tang ibu udah nyangkong seduai berapi, lalu iya ke nyangkong seduai nya endang ari ati ga, ko iya,” ko Bunga Eni. “Kami dua udah makai tak baru badu bendar leboh nuan ka tama tadi. Nya dih ibu Indai Abang tak agi basah jari bekau bebasu ka chapak mangkok,” ko Kumang nyaut. “Lagi lalu ga kamidua ngagai kita kin. Nyau lelengau ka ibu ga aku.” “Enti seduai apin enggau aku diatu, pulai dulu ga aku,” ko Bunga Eni. Iya pan lalu angkat mulai ka diri. Datai iya ba bilik sida, ibu iya pan lalu nanya. “Ni temuai dih endu ?” ko iya. “Seduai apin diatu, lagi ko seduai. Aku ke datai din tadi, sida baru udah badu makai. Indai Abang baru badu masu chapak mangkok,” ko iya nusoi rita diri ngagai ibu iya. Ninga semaia seduai dela lalu, sereta udah badu sida makai, Indai Keling lalu beranchau tikai, lalu nyendia ka perengka pinang sirih. Bunga Satangkai seduai ibu iya pan lalu tama ngagai bilik sida Indai Keling. Kumang seduai Lulong pan lalu madah ka diri deka lalu ngagai sida indai Keling. “Kami dua tu deka lalu ngagai sida ibu Indai Keling, tang kami dua tu enggai kediri, nuan enggau kami dua ibu,” pia ko Kumang madah ngagai Indai Abang. “Ng, enti seduai enggai kediri nya aku ga mih enggau seduai,” ko iya. Udah nya sida tiga lalu pansut ari bilik lalu bejalai niti tempuan. Benong sida tiga niti tempuan, malik dih Simpurai ari ia ke gali di panggau. “Oi buat !,” ko iya ngangau ka Bulan Menyimbang.”Bisi temuai ba rumah kitai saharitu,” ko iya. “Enti seduai nya bemalam, pama ga buat,” ko iya. “Bemalam pan buat, dupah orang malik ngagai tua. Alah mih tua laban orang ke manah agi,” ko Bulan Menyimbang. “Eh, nadai orang ngalah ka tua. Keling seduai Laja udah ga bebini. Sapa agi orang bukai ?” ko iya. Nya-a, datai mih sida tiga ba senentang ruai sida Keling enggau sida Laja, sida lalu tama ka bilik. “Lalu wai, lalu !” ko Indai Keling. “Lalu dudok endu !” ko iya. Nyadi Kumang seduai Lulong ke deka bejalai ngagai bilik sida Keling nadai kabuah bukai, tang deka nyemekih pemanah gamal Bunga Eni seduai Bunga Satangkai. Udah nya sida lalu sama ngilum ka pinang. Dilua ka Kumang seduai Lulong rampang pinang seduai peda sasetak bebali nyadi pirak, lalu sasetak bebali nyadi temaga. Dilua ka Bunga Eni seduai Bunga Satangkai, peda sasetak bebali nyadi mas, lalu sasetak bebali nyadi intan. “Alah mih seduai,” ko Indai Abang. “Eh,” ko Kumang, “Alah kami dua ba tu, ba sabengkah lagi ga kami dua menang,” ko iya. Udah nya belaban ngebat ga sida empat. Enggi Kumang seduai Lulong baru berengkah, enggi bini Keling seduai bini Laja udah tembu. “Eh,” ko Kumang, “Alah kami dua tu, ba iya ke bukai lagi enda kami dua alah,” pia ko iya. Udah nya sida lalu belaban betenun ngaga pua. Sida empat sama sereta dudok ba tendai, lalu sama sereta megai belia. Betenun mih sida makan samakan ke ubong, lalu mantang samantang ke belia diri. Enda lama udah nya peda udah ga tembu enggi Bunga Eni, peda udah ga tembu enggi Bunga Satangkai tebuka ari tendai. Enggi Kumang seduai Lulong udah ga lalu satengah. “O alah mih seduai laban Bunga Eni seduai Bunga Satangkai,” pia ko Indai Abang nganu Kumang seduai Lulong. Seduai lalu enda memunyi, tang ati seduai lembau bendar ngaku diri alah. Nya terubah nemu bisi indu bukai ngalah ka seduai ba pemanah gamal enggau pemandai gawa. Kira hari pan nyau tengan nurun matapanas, Kumang seduai Lulong lalu mutar ka diri pulai ngagai menoa sida di Gelong Batu Benang, di seberai Batu Chanai Baka Tapis Simbang Terabang. Bini Keling seduai bini Laja tu indu ke bisi bendar penemu. Seduai iya pandai dalam samoa pengawa sida ke indu, sereta jampat ngereja samoa utai. Seduai bisi bendar penemu dalam adat enggau basa Iban. Seduai bisi bendar pengelandik mansut ka jako, lalu diau enggau pendiau ke baroh. Seduai nemu bebasa ka samoa orang ke tuai, lalu enda mega ngemesai ka pendiau diri ba moa maioh. Seduai selalu mansut ka jako ti tau meri teladan ke manah ngagai samoa mensia. Seduai mega selalu bejako enggau sida ke sama indu mai sida saum dalam jalai randau sereta lalu begempong dalam pendiau enggau pengawa kena ngering ka bansa diri empu. Ketegal penemu enggau pemanah ati seduai iya, seduai iya dikerindu ka samoa orang kai biak, baik orang kai tuai. Ati samoa orang maioh bisi bendar pengarap, lalu ngumbai seduai iya patut diau ba ruang bilik orang ke besai, bepangkat, endang ari turun menurun ngiring orang maioh dalam jalai pengawa bansa diri empu. 08. GENTERAN – ASAM BINJAI NYAU APUS ketiga taun Keling seduai Laja udah ngator ruang bilik diri, nya baru bini seduai betuboh bisi. Bini Keling dulu sabulan ari bini Laja. Leboh nyera nya dia dih bini seduai tak lembau makai. Digiga ka sida lauk, rusa, babi, ikan macham lauk bukai, nadai enda digiga, tang lalu nadai nembu ka nyawa seduai ke lembau makai. “Nama utai diketengok ka nyawa seduai dih anak ?” ko Indai Keling nanya. “Enti bisi utai ko ati, anang enggai madah.” “Bisi mih utai diketengok ka nyawa, tang nyangka tak mar bendar digiga,” ko iya nyaut ibu. “Nyawa tetengok ka buah asam binjai ke merundai panjai tampok, tetengok ka asam kumbang kai betakang lentur nundok. Tang aku ibu nemu buah nya nadai ba menoa kitai ditu,” ko iya. “O,” ko Indai Keling seduai Indai Laja. “Naka mih penyinu ninga kita dih anak tak tetengok ka buah nama nya.” Udah nya baru Indai Keling ngangau kai Keling, lalu Indai Laja ngangau ka Laja. Laja seduai Keling lalu tama ka bilik. Dia baru indai seduai nusoi jako bini seduai. “Ah dih,” ko Keling. “Utai ke dikemisi enggai makai nya ngaga diri. Nya utai ke dikenadai nya ga diketengok ka nyawa.” “Uji giga mih anak, nyangka ukor bisi bulih,” ko Indai Keling bejako. “Kami dua enda nemu alai menoa ke bisi asam nama nya.” Ko seduai. “Uji aya kita Bujang Tuai nyin tanya, nyangka iya bisi pengingat ka alai tembawai kitai ke agi begulai maioh menya,” ko Indai Keling bejako. Keling seduai Laja lalu nanya ngagai Aya Bujang Tuai. “Kati aya, ba pengingat nuan, nemu nuan alai menoa kai bisi kayu buah ke benama asam binjai ke merudai panjai tampok, asam kumbang kai betakang lentur nudok ?” ko Keling. “Asai ke nemu ga aku ti enda salah ingat,” ko iya. “Tang mih bangat jauh bendar alai pun nya. Ukai utai ke ulih pejalai sahari dua. Kurang lebih nyau pejalai sapiak bulan baru datai din.” “Nya pan enti bisi jalai ulih mih nya gagai,” ko Keling ga nyaut. “Ari ni jalai dih aya ? ko Keling. “Ari tu jalai seduai, nurun ari rumah kitai lalu nuju ngagai matahari mati. Tak rurus nuju nya. Jalai ngagai pun nya endang bisi ari tiap bengkah menoa. Lalu ari kitai tu pan bisi. Angkat seduai ngejang ka rumah kitai nuju matahari mati, datai ba bukit Kaul Ketapu di Tengkadah Lachak Gundai. Seduai ga nemu bukit nya,” ko Aya Bujang Tuai. Sahari nya Keling seduai Laja lalu nyikap diri enggau bekal. Pagi siti seduai lalu nurun. Aya Bujang Tuai lalu nurun ga nganjong seduai ngagai Bukit Kayu Ketapu di Tengkadah Lachak Gundai. Kedua bali nama iya Bukit Batu Nugu Bunsu Jalai Saribu Mansang Nemuai. Datai sida tiga ba tuchong bukit nya, seduai lalu niti jalai ke tengah-tengah. Aya Bujang Tuai lalu pulai naka nya. Bejalai mih seduai berari-ari, dia malam dia ga tindok. Tiga malam tiga hari seduai udah bejalai, nya baru datai ba bukit sigi ke besai sereta tinggi. Nama bukit nya dikumbai Tuchong Tangkong Saribu, Tumbok Bunsu Jalai Penyangkai, Tinting Kaling Alu Penepan Bunsu Burong Beragai. Seduai datai di tuchong hari pan malam ga. Seduai lalu tindok dia. Tawas hari pagi, seduai lalu makai. Tembu makai lalu mupok baru ga bejalai. Datai ba genting siti dia seduai meda jalai nadai ngemaioh-maioh nya simpang. Di tengah-tengah genting nya bisi menalan siti besai bendar. Samoa jalai nya tadi benanga ba menalan nya magang. Nya jalai ke dikumbai orang jalai besai ke betumbok tujoh puloh. Jalai raya ke benanga mua pemaioh. Lama ga seduai ngenong berunding ka ni bagi simpang jalai ti patut tau ditengah. Nya baru seduai niti iya ke rurus nuju ngagai matahari mati. “Nyangka tu mih kini Ubal, jangka enda ga tu salah,” ko Keling nganu Laja. “Pia mih kini Ubal,” pia ko Laja nyaut Keling. Bejalai mih seduai malam tindok, siang hari bejalai. Nyau ketujoh hari seduai udah bejalai, seduai datai ba menoa orang sabengkah. Orang nya nyelai bendar gamal, tuboh sida bebulu, ngeli sida iya panjai sereta chelum. Orang nya endang galak makai mensia. Sereta meda seduai bala orang nya lalu ngajat, ngeli lalu dikerising, mata sida melut, liur ngenjing mentali nitik, lalu bakakinding minching duku, bisi mega sekeda mai tali sabut, bisi mega sekeda nyan sengkalan. “Tan ka Ubal, anang rari tua,” ko Keling. Lalu mansang mih bala orang nya lalu nangkap seduai. Ulih ga mih seduai ga udah ditangkap orang. Nama dih, lalu dipasong orang enggau tali. Udah nya lalu dipanggai ka orang datas sengkalan, lalu pungga orang dia enggau duku enggau pedang. Duku enggau pedang sama patah. Mata duku enggau mata pedang sama begiling, enda ga seduai masok. Nyau abis duku enggau pedang, ambi orang ga kapak enggau beliong kena orang netak seduai, lalu enda ga masok. “Oh,” ko tuai orang di menoa nya, “Enda seduai tu ulih bunoh. Awak ka seduai iya lepas.” Nya mih seduai lalu dilepas ka orang ari tanchang, lalu diasoh orang bejalai baru. Bejalai ga seduai ari nya, dia malam dia tindok. Iya pan chukop sapuloh hari seduai udah bejalai seduai lalu datai ba menoa orang ti selalu nunu mensia. Gamal orang nya besai baroh tak paga, tuboh gemu sereta besai perut. Samoa orang nya endang galak makai panggang mensia. Samoa orang ke nemu reti endang enggai nengah menoa nya, laban takut ka dibunoh orang nya dia. Tang Keling seduai Laja enda takut mansa menoa nya. Leboh seduai datai dia, orang lalu begau. Bisi mai kayu api, bisi mai tali, bisi mai pemalu, bisi sekeda mai sangkoh, lalu keda mai api. Orang nya pan lalu nangkap seduai, lalu dipasong orang enggau randau. Bala keda lalu menyadi ka api. Ngenjing durung-durung pemau api. Baka api makai reban rangkai. Udah nya orang lalu nanggong Keling lalu tabak ka orang ngagai api. Tanggong orang ga Laja bakanya ga chara orang enggau tabak ka orang ngagai api. Sereta seduai udah ditabak ka ngagai api, api lalu padam, baka ke dipanjah ai. Tujoh kali orang menyadi ka api, lalu tujoh kali ga orang nabak ka seduai. Api seruran padam berari-ari baka ke dipanjah ai. “Oh ! ko kapala orang nya. “Enda orang dua iko tu ulih tunu. Awak ka seduai iya lepas.” Udah nya seduai lalu dilepas ka orang ari pasong. “Ukai tu utai dibunoh. Tentu tu antu,” ko orang nya bejako enggau diri sama diri. Bejalai ga seduai ari nya, malam tindok, siang bejalai, ikak ngetu, lapar makai ga seduai. Iya pan nyau chukop kempat belas hari seduai udah bejalai, alai seduai rembus ba tebing tasik. Enda jauh ari tebing nya bisi pulau siti ti enda berapa besai iga. Pulau nya manah bendar dipeda. Samoa tebing endang baka cheremin. Nyadi ba tengah pulau nya bisi kayu sakayu bedaun luar bendar sereta panjai. Kayu nya tinggi agi ari samoa kayu bukai ke sama ba pulau nya. Ari seduai ke bediri di tebing tasik, seduai bisi meda buah ba puchok kayu ti tinggi nya tadi. Lalu ko runding ati seduai, “Nyangka nya mih kayu binjai ke merundai panjai tampok. Kayu asam kumbang ke betakang lentur nundok.” Seduai lalu nyemerai ngagai pulau nya, tang ai nya enda dalam antara pulau enggau tebing. Nya alai seduai tak datai ba pulau nya nadai penusah. Seduai lalu ngambi buah binjai, lalu mai saneka ati deka mai. Senaka-naka ulih ma seduai lalu dibai magang-magang. Sereta udah bulih buah nya, seduai lalu ngebu ka diri pulai naka penguai nguai. Siang bejalai, malam bejalai. Tujoh hari tujoh malam seduai udah bejalai nya baru datai ba rumah sida iya empu di Tinting Panggau Gegiau Takang Isang. Seduai pan datai dia hari pan nyau lemai, nyau salah kelala. Nadai tentu maioh orang nemu seduai udah pulai. Nyau pagi siti baru sida sarumah sampal nemu berita seduai udah pulai. Lemai nya sampal orang sarumah ngulu seduai. Nama dih, ngenong magang orang ninga penyelai menoa ka dipansa seduai, lalu enggau pulau ti alai asam binjai nya tumboh. Seduai mega nusoi diri ditetak, ditunu orang. Nya mih Simpurai nyau begaru enda gatal ninga seduai nusoi diri. “Enti aku buat,” ko iya, “Aku pepat abis-abis sida nya.” Sereta datai mih Keling seduai Laja lemai nya tadi, lalu diengkah ka seduai ma. Indai seduai lalu angkat nyerungkai lalu nuang utai ke ulih seduai. “Nya endu,” ko Indai Keling. “Bulih sida tu utai ke asoh kita giga sida.” Indai Laja pan munyi nya ga ngangau ka Bunga Satangkai. Tak enda kakang seduai lalu angkat ninga ibu seduai madah ka orang bisi utai ulih. Datai seduai dia lalu enda chechamang, lalu munsi samunsi buah asam binjai nya. “Nya-a, tembu ga asai nyawa.” Ko seduai bejako. “Nama kabuah enda tembu dih endu,” ko Indai Keling. Indai Laja pan munyi nya ga jako. Nya mih lemai nya Bunga Eni seduai Bunga Satangkai nadai utai mulih-mulih nya makai belauk asam binjai. Udah maka belauk buah asam binjai nya mih pun nyawa seduai iya deka makai. Nyawa seduai nyau pulai baka selama. Nya-a, udah nya nyawa seduai pan nyau mansang deka makai, seduai pan nyau gemu, lalu kandong seduai pan dipeda mansang enggau manah. Indai Keling seduai Indai Laja sama ngenyiru nya enggau menantu diri. Samoa pengawa kasar endang enda mih seduai diasoh ngereja. Pemadu iya mih pengelantang Indai Keling seduai Indai Laja meda menantu seduai nyau nadai penusah agi. Lalu bakanya ga ati Keling seduai Laja. Sida sama ngereja pengawa enggau ati lantang, sereta andal. Leboh kandong bini seduai iya nyau datai lima bulan, Keling seduai Laja lalu berengkah bepenti. Seduai iya bepenti enda mutik samoa sedak pemali ke mit-mit. Tang samina bepenti nyelinting penekul ke balat agi. Leboh kandong bini seduai nyau tujoh bulan, nya baru silik agi ga penti seduai. Leboh kandong bini seduai nyau masok bendar ngapus ka semilan bulan, enda lama udah nya bini Keling seduai bini Laja pan beranak. Anak seduai sama lelaki. Anak Keling digaga kai iya nama leboh umor iya nyau chukop sabulan. Nama anak iya dikumbai Bujang Menyalin Benang. Lalu anak Laja dikumbai iya Bujang Kumbang Menoa. Seduai petunggal nya sama sigat bendar gamal. Samoa orang rindu magang meda anembiak dua iko nya. Seduai nya sama pengerai, sereta beresi, lalu pendiau seduai pan likun bendar. Leboh umor seduai nyau datai tujoh taun lapan bulan, seduai selalu ngulu ka anembiak dalam rumah sida besula-ula. Leboh sula-ula nya seduai ngulu ka anembiak bukai memain, nyala, nginti, nan bubu enggau nan ensenga. Suah mega seduai belanda, belaban merejok, bibat lengan, bepancha, bepatis, batak lampong, batak tali enggau bepangka. Ama mega seduai mai anembiak bukai ngelulu ka diri ngamboh, begaga ka pedang, dulu, ilang enggau sangkoh. Ama mega seduai mai anembiak bukai besula-ula begaga ka perau, sengayuh enggau dayung. Anembiak bukai leboh sida pulai ka rumah, sida selalu nusoi ngagai apai indai diri. Ko sida nusoi, “kami tadi udah ngaga perau.” Apai sida lalu nanya, “Sapa ngulu ka kita ngaga perau ?” Lalu ko sida nyaut, “anak Keling seduai anak Laja ngulu ka kami ngaga perau. Samoa utai digaga kami endang seduai magang ngulu ka kami,” ko sida nusoi ngagai apai indai diri. Ati Keling seduai Laja bisi bendar pengandal meda pemanah perangai anak seduai. 09. GENTERAN – DATAI JARI NYADI KUMANG seduai Lulong leboh maia nya lalu apin belaki. Seduai endang seruran mengkang agi dara. Tang seduai endang ingat ka Keling seduai Laja, laban seduai nya endang pangan seduai kenyau ari seduai baru angkat dara menya. Ati seduai keras bendar ngiga jalai diri tau begulai sajalai enggau seduai nya. Tambah mega indai Keling seduai indai Laja endang udah bisi bungah jako enggau seduai iya menya. Ati seduai iya pemadu iya pemedis ngagai Bunga Eni seduai Bunga Satangkai. Seduai iya asai ka ngambi laki seduai asai ba ati seduai din. Seduai selalu berunding dalam ati diri ngiga jalai seduai ulih datai jari lalu munoh bini seduai nya. Pagi siti udah nya alai Kumang seduai Lulong lalu nurun nemuai ngagai rumah orang di Panggau Libau. Leboh seduai datai di Panggau, seduai lalu tama ngagai bilik Indai Abang. Nyau kalama seduai udah datai dia, seduai madah ka diri deka lalu ngagai bilik sida Keling. Udah nya seduai lalu angkat pansut ka ruai bejalai niti tempuan, lalu tama bilik sida Keling. Meda seduai iya tama, bini Keling lalu bejako, ko iya, “Lalu wai dudok ! Lalu mih,” ko iya. Pia iya bejako, pia ga iya nganchau tikai. Kumang seduai Lulong pan dudok ga. Ati seduai ke nemuai endang ati pulai hari, tang gamal gaya seduai tak lantang baka ke deka bemalam. Nyau kelama sida udah berandau dia, Indai Keling bejako, “Kati ko seduai Endu Kumang ke nemuai tu. Nama penemuai seduai ?” Kumang pan lalu nyaut ga. “Aroh iya mih ibu, nuan ke nanya, nya endang baka kitai, tang mih kami tu nadai nama batang pejalai, sigi tak nemuai rindu ati, ensepi diri ke lelengau ka kita ditu. Tang mih ke lebih agi deka besulu enggau Bunga Eni seduai Bunga Satangkai, meda seduai iya datai ari menoa jauh,” ko Kumang. “Nama dih digiga ka kabuah dih anak, ukai nya baka ka orang bukai. Iya ga kitai diri sabilik magang. Aku nadai utai ngenengok nya deka nemuai ngagai sida indai kita di ili din, tang tulang tu nyau enda asai agi menya,” ko Indai Keling nyaut Kumang Nyau kelama sida udah berandau enggau diri sama diri, lalu macham-macham mega utai dikenang. Udah nya Kumang madah ka diri angat. “Nama aku tak peloh ?” ko iya. “Eh, enti iya peloh, anjong mandi enggau seduai,” ko Indai Keling bejako enggau menantu iya Bunga Eni. Bunga Eni lalu ngangau ka Bunga Satangkai mai iya sama enggau nganjong Kumang seduai Lulong mandi. “Oi wai !” ko iya, “Aram tua ngulu ka Kumang seduai Lulong mandi.” “Aram mih,” pia ko Bunga Satangkai ga nyaut. Sida empat lalu nurun mandi. Leboh sida mandi nya Kumang lalu bejako, ko iya, “Aram kitai belaban semanjai bok.” “Aram mih wai,” pia ko Bunga Eni. “Uji seduai dulu ngunjur ka bok seduai,” ko Bunga Eni nganu Kumang seduai Lulong. Kumang seduai Lulong lalu ngela ka diri, pala seduai tunga kili awak ka bok seduai tau nejui rurus nitih ka pengerarat ai. Disukat sida bok Kumang bulih panjai tujoh, lalu disukat ga enggi Lulong bulih panjai enam. Udah nya baru Bunga Eni seduai Bunga Satangkai ngela ka diri. Seduai ngusai ka sanggul diri awak ka bok seduai tau nejus rurus. Disukat bok seduai menyadi sama-sama bela pemanjai bulih panjai semilan. Meda bakanya benong seduai agi ngela lalu nesai bok seduai, dia Kumang seduai Lulong lalu nanggong batu sigi siko, lalu diempas ka seduai ba dada Bunga Eni seduai Bunga Satangkai. Jari seduai lalu datai ga nyekal rekong, lalu nekan ka seduai dalam ai, lalu enda dilengka seduai alah datai ka seduai nya nyau nadai seput agi. Udah nya seduai lalu pulai ka rumah, lalu megau orang madah ka Bunga Eni seduai adi iya udah parai lemas. Ninga munyi nya orang sarumah lalu begau, nurun ka ai magang-magang. Datai bala di ai meda seduai nya amat udah mati. Simpurai laun nemu laban iya nadai dia leboh nya, leboh orang ke baru begau, apin pulai ngambi kayu api. Ninga orang chapoh ba pendai din, iya lalu nyau belanda nurun jalai pendai, laban ko ati iya ke baru ninga, munsoh bisi datai nya alai orang begau. Datai iya ba pendai nya baru iya nemu nya ukai munsoh. “Hess !” ko iya. “Nadai kabuah sida adi tau parai lemas ngapa, tang tentu bisi orang munoh. Tentu bunoh Kumang seduai Lulong,” ko iya. “Bunoh enggau seduai, nadai guna-guna ke nemuai ngagai kitai, semuti nganjong penusah ngagai kitai. Asoh idup ka Kumang seduai Lulong adi dua iko ke udah parai nya tadi. Nama seduai iya enda tidup ka seduai nya, seduai iya dipumpong pala,” ko Simpurai. Dia iya ngenjing kindang-kindang ba moa Lulong seduai Kumang. Nyabur iya ngenjing kilap-kilap berari-ari dibiau ka iya ba moa seduai. Orang bukai apin ga bisi udah mansut ka jako munyi enggi Simpurai. Bisi ga orang udah sangka tang apin nyemetak jako munyi enggi iya. Dia mih Kumang seduai Lulong senganging bejako madah ka diri nadai datai jari lalu munoh seduai nya. “Kami dua meda seduai iya nyelam, anti pansut lalu enda ga pansut. Udah nya meda seduai tak rarat. Nya mih pun kami dua lalu megau bala.” Ko Kumang nyaut jako Simpurai ke nyangka seduai datai jari ba seduai nya. Udah nya baru orang ke bejako dia ngumbai nya bunoh seduai iya magang. Bangkai seduai nya tadi lalu dibai orang pulai ka rumah. Orang lalu nyayat babi kena niki ka bangkai nitih ka endang adat tuai. Indai Keling seduai Indai Laja lama bendar udah luput, kelalu tekenyit ati meda menantu seduai tak parai ngenyit. Nyau puas orang ngidup ka seduai baru ngeleda. Apai Keling lalu bejako, “Penusah tu bepanggai ba Kumang seduai Lulong. Enti seduai iya enda ulih ngidup ka menantu aku, seduai iya tetap kena bunoh. Nya alai seduai iya mih asoh ngidup ka Bunga Eni seduai Bunga Satangkai.” Ko Apai Keling. Nya mih rumah orang Panggau Libau ngenjing riuh nadai dadinga menoa laban sabak orang kai indu nyabak ka seduai nya tadi. Siko pan nadai mih orang enda nyabak. Lelaki indu, tuai biak, samoa nyabak magang. Kumang seduai Lulong pan ngaku ga diri amat kelanjor datai jari lalu munoh Bunga Eni seduai Bunga Satangkai. Tang kabuah alai seduai nyau datai jari munoh laban jako Bunga Eni seduai Bunga Satangkai bangat kelalu rangkai ngumbai seduai deka ngerebut laki seduai. “Ketegal jako seduai nya ngumbai kami dua deka ngerebut laki seduai dia ati kami dua nyau kelalu malu. Nya alai tak enda berasai kami dua lalu datai jari tak munoh seduai nya leboh kami mandi,” ko Kumang. Ninga munyi nya Aya Bujang Tuai lalu bejako, “Nya tadi jako eduai iya kediri, lalu nadai orang nimbal. Tang dini dih bisi orang nimbal, Bunga Eni seduai Bunga Satangkai ga udah parai. Dalam pia, kitai bukai tu empu penemu nyara ka penusah seduai nya. Kitai bukai tu mih kira ka ngari ka seduai nya ke udah nadai. Nya alai jako seduai nya tadi apin tau dikarap, apin tau dikumbai amat, apin tau dikumbai rurus. Nyadi bangkai Bunga Eni seduai Bunga Satangkai apin disenggai diatu. Orang maioh kulu kili apin ga dibai rabat, laban kitai tu agi manggai ka penusah tu ba seduai iya. Enti seduai enda nyanggup agi berunding ka penusah tu, seduai iya mih ke ganti nyawa seduai nya ke udah parai,” pia dih ko jako Aya Bujang Tuai. “Au mih,” ko Kumang, “Berunding mih kami dua.” 10. GENTERAN – MULAI KA SAMENGAT KUMANG SEDUAI Lulong lalu nyau nurun. Kejang seduai nurun, dia seduai nibar ka jako saleka. “Kita anang guai nyenggai bangkai seduai tu nganti kami dua pulai ila. Kami dua tu deka nurun ngagai menoa sabayan,” pia ko jako seduai. Abis jako nya seduai lalu nyau ga nurun. Sereta angkat ari rumah seduai lalu ngebu ka diri naka penegar. Udah nya seduai lalu bekalih utai dipeda. Dia seduai lalu asai ka enda nengah menoa tu. Seduai betemu enggau orang ngail ikan. “Kati kita bisi meda samengat bini Keling seduai bini Laja mansa tu ?” ko seduai nanya. “Bisi,” ko orang nya nyaut. “Apin lama udah ngelebus.” Bejalai ga seduai beguai-guai, udah nya mansa orang nyala. “Kati bisi kita meda bini Keling seduai bini Laja mansa menoa kita ditu ?” “Bisi,” pia ko orang nya nyaut. “Apin lama udah ngelebus.” Bejalai ga seduai naka penegar, mansa orang ngetau. “Kati bisi kita meda bini Keling seduai bini Laja mansa menoa kita ditu ?” “Bisi,” ko orang nya nyaut. “Apin lama udah ngelebus.” Bejalai ga seduai ari nya enggau naka penegar. Seduai bejalai ukai asai ke bejalai ba menoa tu, tang asai ke bejalai dalam mimpi, satengah ingat, satengah enda asai seduai ke utai kena pansa enggau kena peda. Datai seduai ba kerangan ikan ngaban, peda seduai ngaban ga ikan dia. Mansa munggu lalang layu, layu ga lalang leboh seduai mansa. Kejang ka seduai ari nya, seduai lalu datai ba menoa madang lalang tuchi. Menoa nya dia ngenjing madang lalang magang rapas mata. Datai dia baru seduai bisi meda indu dua iko bejalai betunda udi. “Kada enda nyin Bunga Eni seduai Bunga Satangkai,” ko seduai bejako enggau diri sama diri. Seduai pan lalu belanda-landa nitih ka orang dua iko nya. Lama agi semak agi ga mih seduai. Leboh seduai nyau semak bendar, dia seduai lalu ngangau, “Nganti kami. Oi Bunga Eni !” ko seduai ngangau. Bunga Eni seduai Bunga Satangkai lalu ngetu ga nganti seduai. Leboh seduai datai dia, Bunga Eni lalu nanya. “Kini ka seduai ?” ko iya. “Kami dua ngambi seduai.” Ko Kumang. “Kapa ngambi kami dua dih ?” ko Bunga Eni nyaut. “Kati ko enda ngambi seduai, seduai ga mansang mati. Nya alai kami dua ngambi seduai enggai ka seduai lalu mati,” pia ko Kumang. “Eh, nama kabuah seduai iboh kiroh. Kapa kami dua enda mati. Kami dua rindu diau ba menoa sabayan tu. Peda seduai pemanah menoa kami ditu tunga ngagai tuju moa kitai nyin.” Pia ko Bunga Eni nyaut. Ninga saut Bunga Eni seduai Bunga Satangkai tak keras munyi nya, Kumang seduai Lulong lalu nangkap seduai lalu ditaban ka seduai pulai belanda-landa. Terubah iya seduai mai seduai nya dima seduai, sekumbang ti ngema dia Bunga Eni seduai Bunga Satangkai mansang mit samit. Leboh sida datai di tengah jalai tuboh Bunga Eni seduai Bunga Satangkai nyau ka mesai betis agi. Nya semak agi sida mit agi ga seduai nya. Iya pan nyau semak rumah, seduai nya tadi nyau mesai tunjok indu kaki. Seduai datai ba pendai samengat nya tadi nyau ka mesai tunjok indu jari agi. Leboh seduai datai di menalan iya pan nyau mesai leka jagong. Leboh seduai datai ba kaki tangga, nyau mesai leka nyeli. Leboh seduai tama kedalam rumah iya pan nyau mesai bunga machis. Seduai datai ba ruai sida Keling, samengat nya tadi nyau ka mesai leka jawa. Seduai tama sapat lalu nabak ka samengat nya ba pala Bunga Eni seduai Bunga Satangkai. Sereta udah ditabak ka seduai iya lalu bisi seput. Enda lama udah nya Bunga Eni seduai Bunga Satangkai pan lalu angkat. “Eh,” ko seduai, “tak enda berasai kami dua tindok.” “o anak,” ko Indai Keling. “Ni seduai bisi tindok, ukai seduai tindok tang mati. Peda pemaioh orang begau ka seduai,” pia ko iya. “Tang seduai diatu udah idup baru, laban samengat seduai udah ulih ambi pulai, dih anak.” Ko Indai Keling bejako. “Peda diatu seduai agi dalam sapat. Seduai ga mati dibunoh Kumang seduai Lulong,” pia ko iya. Udah nya seduai pan lalu angkat. Nya-a, udah nya gerai mih seduai, pulai baka selama. Dia dih Apai Keling lalu bejako. “Nya alai baka seduai tu udah gerai, udah pulai idup baru, lalu lantang mih ati aku, ati kitai samoa,” ko iya. “Tang dalam pia seduai tu udah gerai udah nyamai, nyadi Kumang seduai Lulong anang ga ngasoh seduai pulai. Laban agi bisi utai deka dikejako ka enggau seduai,” pia ko iya. Nya alai Kumang seduai Lulong agi bemalam dia samalam nya. Malam nya Apai Keling lalu ngumbai sida sarumah nya empuru ngagai ruai sida iya magang. Leboh samoa orang udah sampal datai, dia dih Pungga lalu bejako. “Nya alai, enti kitai sarumah tu udah sampal datai, uji tusoi ulih kita ka tuai kabuah ke ngumbai kitai gempuru lemai tu,” ko iya. Apai Keling pan lalu bejako ga. “Bakanya ko jako tu,” ko iya. “Pagi ensanus Bunga Eni seduai Bunga Satangkai ngulu ka Kumang seduai Lulong mandi. Leboh sida mandi dia Kumang seduai Lulong lalu datai jari munoh Bunga Eni seduai Bunga Satangkai. Mati ga mih seduai nya ga udah dibunoh. Nya alai ke diatu seduai nya udah pulai idup baru, laban samengat seduai udah ulih ambi ari sabayan ari nyin. Nyadi Kumang seduai Lulong tu pan ngaku diri amat munoh. Tang bakani ko penemu kitai maioh tu pasal adat utai bakanya,” ko iya. “Nya munyi jako orang kai tuai, nya alai samoa kitai bela nyaut magang,” ko Simpurai. “Enti kita bukai enggai dulu nyaut, lak ka aku ga dulu. Nyamai ga enti udah, beguai ka ninga ka pangan ga. Aku, aya Apai Keling enda panjai jako. Ko jako aku, seduai tu enda tau enda ditunggu. Tunggu besai-besai enti enda taisi ka adat lak ka seduai nyadi ulun kitai ditu. Pemesai adat aku enda nemu barang ko kita dia ngator, semina ngasoh kita nunggu seduai nya enggau adat ke besai. Nya naka jako aku. Jako bukai nya galau ka kita maioh nya,” pia ko iya. Udah nya lama orang bukai nadai memunyi, tak bela ngenong magang. Udah nya baru orang maioh bela nibar ka jako magang. Tang samoa jako dipanggai ka ngagai orang kai tuai agi umor. Nya baru Aya Bujang tuai bejako, “Utai tu amat mar,” ko iya. “Aroh iya ga jako kitai maioh nya agi digantong, lalu panggai ka ngagai kitai ke tuai agi bulu pala. Nyadi ngelamatu kitai ditu samoa jako dipanggai ka ngagai Apai Keling seduai Apai Laja. Nya alai ke tu baka ke sakit. Enti kitai sakit, manang dukun nya orang diambi kitai ngubat. Tang ke tu manang ga sakit, nya alai mar bendar kitai berunding ka orang ke tau ngubat. Tu deka kitai manggai ka jako ngagai seduai, seduai ga emou penusah ke diperunding ka kitai maioh.” “Tak nuan dia mih Aya Bujang Tuai ngeleka ka jako ngambi ka jako kitai jampat agi teputar,” pia ko Apai Laja. Samoa sida bukai pan pia ga bela nyandih ka jako ngagai iya magang. Aya Bujang Tuai pan bejako ga.”Banding bukai aku enda nyebut adat ke kena ngadu kai laya tu. Jako belit bukai nadai disidi. Kumang seduai Lulong ga udah ngaku diri salah datai jari lalu munoh Bunga Eni seduai Bunga Satangkai. Nya alai seduai sama kena tunggu tajau sigi siko. Nyabur sabilah siko, babi siko enggi siko ga seduai. Alai adat digaga bakatu laban Bunga Eni seduai Bunga Satangkai udah idup baru. Tang kereja seduai ke ngelaya orang kelalu balat. Enti Bunga Eni seduai Bunga Satangkai lalu nadai, nya baru seduai tu endang nyawa dibayar enggau nyawa. Ukum tu reti nya semina kena kitai mulai ka samengat aja. Samoa adat ke kena sebut nya tadi lalu magang, lalu nadai mega tau diganti,” pia dih ko Aya Bujang Tuai. Pungga lalu nguing ka jako ngagai Kumang seduai Lulong.”Nya munyi ator orang ke tuai. Kati ko asai ati seduai ninga adat nya ?” ko iya. Apin seduai nyaut alai Simpurai dulu nyaut. “Chiss, nadai kabuah enda nyanggup, nya dih agi mit adat, empat lima kali besai agi ari nya baru patut. Tak beburong ka sama tajau sida dua pintu nya ambi abis kena betimbang baru patut,” ko jako Simpurai tu tadi agi majak ka Kumang seduai Lulong enggau jako. “Anang melinya buat,” ko sida bukai. “Iya ga amat, kati ko enda pia. Keba kitai enggai jai. Enti seduai enggai betimbang, tak ambi ke ulun nye, tanbah enggau apai indai seduai sama bai kitu. Ila aku masong sida enggau tali, lalu kaling kitai baka ke ngaling babi,” ko Simpurai. Udah nya baru Kumang nyaut. “Kami dua nadai panjai jako,” ko iya. “Kami dua ga amat salah. Nya alai samoa adat diator kita sama kami sanggup magang ga. Sema iya utai ke munyi ko Simpurai nya pan kami sanggup ga, enti nya adat kita ditu. Kami ga bepanggai ba penemu kita kai ngator adat. Kati ko kita ngator enti kita nadai penemu,” ko iya. “Nya-a,” ko Simpurai, “nadai nya utai diketakut, dinga kitai munyi jako seduai, barang pinta kitai nya kau, buat. Enti enggai meri adat, iya disalai kitai pala sida Gelong nyin ila, anang sida bungah-bungah ngapa, nih buat. Nya ga alai seduai ke munoh sida adi tu, seduai ga ensepi diri meragai tuai lalu enda belaki,” pia ko Simpurai majak ka jako diri. “Badu agi bejako buat. Umbas jako nyampau ke udah.” Pia ko Pungga. “Jako ukai nya ulih sintak kitai pulai agi nama iya udah pansut. Jai manah jako kitai dadinga orang magang. Kitai empu enda iboh, semina mansut enda ninga jako diri. Nya alai enggai ka utai bisi pulai ka penusah lebih ari ke udah tu ila. Ator orang ke tuai nya mih titih ka kitai. Kitai ga ngiga utai ke alus ke rurus,” pia ko Pungga nganu Simpurai. Nya alai aum sida tembu naka nya. Orang maioh pan sama mulai ka diri ngagai ruai diri empu. Sida kai indu mulai ka diri kebilik. Kunang seduai Lulong mulai ka diri ngagai bilik sida Indai Abang. Pagi nya udah tembu makai, alai Kumang seduai Lulong lalu mulai ka diri ngagai rumah sida iya empu di Gelong. Indai Abang lalu sama enggau seduai. Nyadi sida ke lelaki, Puntang Medang nya orang runding ka nganjong seduai lalu madah ka penusah ke udah nyadi di Panggau ngagai sida sarumah ngagai sida Tutong, sida Ngelai di Gelong. Tang ka lebih agi ngagai Apai Kumang seduai Apai Lulong. Leboh sida empat nyau semak rumah nya mih Kumang seduai Lulong sasingkang mansang sasingkang surut pejalai seduai. Seduai kelalu tusah ati ngenang pemalu diri empu. Ari nemuai tau bulih pemalu ngemesai nya. Nama kini runding apai indai leboh ninga berita nya ditusoi, ko ati seduai iya berunding dalam ati diri empu. Leboh datai di rumah lalu tama kabilik. Tang mih moa seduai tak lalu enda tampak. Indai Abang lalu enggau Kumang tama bilik sida. Nyadi Puntang Medang pan dudok ba ruai sida Apai Kumang. Indai Abang lalu ngenang utai nya enggau Indai Kumang. Udah nya Indai Kumang lalu ngangau ka Apai Kumang seduai Apai Lulong tama ngagai bilik sida. Datai seduai nya dia, nya baru Indai Abang bejako baru nusoi reti penusah ka udah nyadi ba rumah sida di Panggau. Ati Apai Kumang seduai Apai Lulong tekenyit bendar leboh seduai baru ninga rita nya. Lama bendar seduai lalu enda bemunyi, tang udah nya seduai lalu nyuman ka gamal diri. Indai Keling pan lalu bejako ga. “Nya mih baka utai ke dikereja sida anak, jauh bendar ari ati kitai ke apai indai. Enti nunda ke, nama dih kabuah tak mungkal orang ngapa nadai kabuah-buah,” ko iya. Ai mata iya lalu bakarenjoi laboh nurun kuyu, nurun dagu, tang iya lalu enda ngaga jako diri lebih agi ari nya ngutok seduai iya. Laban iya nemu utai nya ga udah nyadi, nya alai nadai kabuah agi nandu jako nganu seduai. Apai Kumang lalu enda memunyi, iya naka ulih nyuman ka gamal diri, semina naka peloh iya tak beteritik nurun dagu, nurun kuyu. Udah nya peda tak lalu nyau iya angkat, iya lalu beranchau tikai ba ruai sida empu. Udah nya iya lalu ngasoh Gelayan Ragak Riang ngumbai sida sarumah nya empuru kia ka magang. Udah samoa orang sarumah nya teringgap datai, dia iya berengkah bejako. “Kitai saharitu bisi temuai, temuai tu datai ari Panggau Libau. Seduai nya Puntang Medang seduai Indai Abang, sereta Endu tu tadi pulai nemuai ari nyin,” ko iya. “Seduai iya bisi pejalai ke berat, ukai semina nganjong seduai nya pulai nemuai. Nyadi ensanus Kumang seduai Lulong nemuai ka Panggau, datai din lalu datai jari ba bini Keling seduai bini Laja. Tang seduai nya udah pulai gerai baru. Samengat seduai nya udah ulih ambi pulai ari menoa sabayan ari nyin. Nya alai pemutus jako orang Panggau baum lemai kamari, seduai tu kena tunggu tajau sigi siko. Kering samengat nyabur nyengala sabilah siko, babi siko enggi siko ga enggi seduai. Nya kabuah aku ngumbai kitai sarumah kitu enggai ka kita enda nemu kitai tu udah bisi tulih ka penusah, kena tinggang penyalah. Samoa adat nya diterima disanggup kami dua apai Lulong magang. Nya alai baka Bujang Puntang Medang seduai Indai Abang nunggu mih kabuah seduai ke nemuai kitu. Sabengkah agi kabuah seduai ninga ka saut kitai ditu, nyanggup ka enda, deka ka enggai betimbang nitih ka adat munyi ke udah diator sida din. Tambah agi ga jako orang ari Panggau nyin ngumbai kitai bisi pengeringat ketegal Kumang seduai Lulong ke udah kena tunggu,” ko Apai Kumang. Nya alai jako sida Ngelai sida Tutong. “Nadai kabuah kitai ringat, nya endang amat salah anak kitai. Ni bisi jalai kitai ngelaya orang,” pia ko saut sida. “Nya alai ke tu Unggal Puntang Medang, pagila kami nganjong samoa tunggu nya ngagai kita din,” ko Tutong. “Nya alai ati baka enggi sida Apai Kumang seduai Apai Lulong ditu padah ka nadai pengeringat ketegal kena tunggu. Kati ko enggau iya ga leboh ka salah. Enti pemalu nama enda pemalu, tang kemaia dih kitai ngajih ka rangkang ngachok mata,” ko iya madah ka nya ngagai Bujang Puntang Medang. Abis jako nya enggau sakeda randau bukai alai Puntang Medang seduai Indai Abang pan lalu mulai ka diri ga ka Panggau. Datai di Panggau nusoi ga mih seduai, nusoi jako sida Apai Kumang nadai bemacham. “Mimit pan nadai ga ator kitai ke ditu dibantah sida, jako sida munyi nya ga ke dadinga. Puak ati orang dalam nyin enda mih kitai nemu nyangka. Tang utai ke dadinga, alus ga munyi,” pia ko Puntang Medang nusoi rita diri. Nya-a nya mih Kumang seduai Lulong tu, sakumbang ke udah kena tunggu ketegal laban udah datai jari ba orang, tiga bulan nya seduai endang tak nadai pansut, tang semina naka tempuan, enda kala ngindik ruai. Mindah kulu kili endang enda. Nengah tempuan semadi leboh mandi, tang pejalai seduai iya nensam berari-ari. Nampong jerita sida ke nunggu nya tadi. Pagi siti peda datai ga orang ari Gelong. Gelayan, Geluma enggau Ngelai, sida nya datai nganjong tunggu. Samoa tunggu nya tadi diterima, disambut sida Apai Keling enffau sida Apai Laja, laban nya endang adat dipinta sida. Sida tiga nya sama merarau di Panggau. Udah merarau baru sida deka angkat mulai ka diri. Apai Keling bisi nibar ka jako mimit.”Nya alai ke tu Ngelai, Gelayan, Geluma padah ka jako aku ngagai sida Apai Kumang. Taja pan kitai udah betunggu bakatu, utai tu enda tau dibai, enda tau dikenang enggau panjai. Kitai endang bedau saum pengawa, saum empa, kitai meruan satangkai, agi sama sajalai, sama saum pekat, saum adat. Kitai endang meruan diri sabilik. Nya alai kitai anang ngaga moa malam moa masam, moa malu moa meredu, moa silau moa mansau ngagai pangan,” pia ko iya. “Nya amai munyi ko nuan nya apai Keling. Nya ga ukai laya menoa. Nya ga laya kitai diri sabilik. Tambah laya menoa pan enti kitai udah bebanchak babi, bebaik ga kitai. Anang dikenang ka agi tu endang semina kategal penyaru anembiak redak. Penembu dih kitai enda kelanjor jari, kelanjor kaki nyau semuas ke begulai enggau pangan. Nya alai naka nya mih jako tu. Mupok kami tu,” pia ko Ngelai. Sida tiga pan lalu nyau ga angkat. 11. GENTERAN – GAWAI SELAMAT TUJOH HARI orang Gelong udah pulai nganjong tunggu kena sida nimbang penyalah Kumang seduai Lulong, alai Apai Keling seduai Apai Laja berunding enggau pangan diri. Seduai bisi ati deka begawai, deka makai gaga, laban gaga ke menantu seduai ke udah mati tau pulai gerai baru. Pemutus runding seduai sama rindu sama deka ngereja pengawa nya. Tiga lemai udah nya, alai Apai Keling lalu beranchau tikai ba ruai sida. Udah nya iya lalu ngasoh Simpurai madah ka sida sarumah ngasoh samoa orang empuru ngagai ruai sida magang. Simpurai lalu bejalai niti rumah. Ari nyin iya berengkah ari pala tangga puting setak nyin. “Ui,” ko iya, “Samoa kitai sarumah tu indu anembiak tuai biak angkat ngagai ruai sida Apai Keling kin ka magang. Laban iya biti utai deka dikejako ka enggau kitai maioh tu. Angkat magang, anang enda,” ko iya. Udah nya orang pan lalu angkat. Leboh orang maioh udah teringgap datai alai Bulan Menyimbang lalu bejako. “Gamal kitai tu baka ke udah ga datai magang. Aya Balu Jantau ke endang bagas dudi udah ga bisi datai,” ko iya. “Bah ni Apai Segendak Segendi udah bisi datai ?” “O-o ! Nadai iya datai,” pia ko sida bukai nyaut. “Ni iya dih ?” pia ko jako. “Eh, badunda apin mih iya datai, laban sida menyanak laun makia lemai tu. Indai Segendi turun pagi tadi, lalu bepansa enggau kulit ubah lusu. Nya alai iya enda dapat berapi. Nyau nganti Apai Segendak Segendi pulai nginti ga baru berapi ka sida menyanak,” pia ko jako sida ke indu dadinga sida bukai lemai nya. “Enti pia,” ko sida ke tuai nyaut. “Anang guai kitai berengkah bejako nganti penatai iya lagi.” Sida pan badu bejako munyi nya peda tak jukok-jukok pejalai Apai Segendak Segendi mansang ngagai orang maioh ke empuru baum ba ruai Apai Keling. “Oh ! Lalu aya dudok ! Lama udah ngenti nuan,” pia ko Simpurai. “Kati alai nuan lalu laun angkat dih aya munyi ke enda ninga orang udah mai empuru ?” “Eh, aku ga laun pulai turun da ai tadi. Keruan enda iya, nadai uras utai ke lauk. Orang ke tinggal di rumah enda ga dapat nanggar ka periok. Kena pansa kulit ubah lusu,” ko iya. Udah nya orang lalu berengkah bejako. Apai Keling lalu jako ga. “Nya alai, kami dua Apai Laja ke ngumbai kitai kitu, kami dua bisi utai deka dibai perunding ka samoa kitai sarumah tu. Kitai udah kena laban penusah ke datai ngenyit. Ia nya penusah kitai leboh Bunga Eni seduai Bunga Satangkai diapus ka Kumang seduai Lulong di pendai din suba. Nya alai ati baka enggi kami dua Apai Laja ke empu pun buku penusah tak nyau mimit agi seput ke mai idup leboh nya kamari. Tang udah nya ukor ga penusah nya enda lalu nyadi ngemurok ka ati. Nya alai meda seduai iya nyau pulai gerai nyamai baka selama, lalu mua pengaga ga ati kami dua. Aku madah ngagai kitai sarumah tu puchok ati diri. Nya alai puchok ati kami dua Apai Laja deka empelas ati kai udah kelalu tusah, deka bechelap samoa mimpi kai udah enda manah, lalu deka ngamat kai ati ke udah bisi lantang mimit,” ko iya. Ninga jako iya munyi nya, lama orang maioh enda memunyi, siko nganti siko ga nyaut. Udah na,”Hess,” ko Simpurai, “Nama main kitai maioh tu tak menoh baka pasang. Uji lak ka aku dulu nyaut. Enti iya salah tau ga buai. Enti iya kena awak ka lalu nyadi ga mih munyi jako aku tu. Runding aku begawai kitai, gawai selamat, makai di ruai, makai gaga. Enda nemu nyebut ka nama bukai. Tang orang di Gelong anang ngambi sida ngabang. Kapa ngambi sida nya. Diambi kitai ila, kitai ga dibunoh sida iya baru,” ko Simpurai. , Nyau ka samoa sida ke empuru dia tuchom magang ninga jako Simpurai ke agi ensiban ati ngagai sida di Gelong. Udah nya baru Pungga bejako. “Enggi nuan nya buat ngena bendar munyi pun jako nuan nya. Melinya mih pun jako ke digiga orang kai tuai, munyi jako nuan nya, tang semuti ujong jako nuan nya tak kelalu jauh ngejang enti baka puchok tiang, tang enda iboh ga nya, laban jako sigi tau dikedut ka kitai. Dini nya ulih gaga sabaka pemansut jako kitai siko-siko,” pia ko Pungga. “Aku ga ngerandang jalai. Nya alai kita nya mih ngelalau,” pia ko Simpurai. Udah nya baru samoa sida bukai sama bela bejako mansut ka runding diri. Bisi ga sida madah ka diri nadai bantah, tak ni utai ngena ko jako maioh. “Nya alai enti melinya,” ko Pungga. “Kami ke biak tu udah bejako magang. Jako enggi sida maioh tak manah magang. Bela rindu bela deka magang ke pengawa nya dikereja. Nya alai ke tu ngambi ka jako kitai jampat teputar awak ka iya panggai ka ngagai samoa sida ti tuai agi. Nya alai ke tu awak ka nuan dia bejako ka kitai aya,” ko iya nganu Aya Bujang Tuai. “Nya bejako mih nuan dia aya,” ko Apai Jangkam Bulan. “Au mih,” ko iya. “Enti kita ngasoh bejako nya bejako mih aku. Kita ke biak ukai enda nemu, bisi bendar penemu, mata kita ga lansik, pending kita ga jelai, ati kita ga tajam berunding ka macham utai. Kami ke tuai tu ga nyau tuai, runding nyau enda tentu bebatang agi, tang nyau mih jako kitai ambi ulih baru, kami ga dulu agi udah nguan dunya maioh agi ga utai udah dadinga. Nya alai aroh iya ga kita nyandih ka jako ngagai samoa kami ke tuai agi bulu pala. Nyadu kasatu alai kita nyandih ka jako ngagai kami, laban kita nemu jalai adat, nemu jalai basa tuai, lalu nemu mega jalai iring enggau basa adat asal bansa diri. Nya alai ke tu nya munyi pemansut samoa jako kita bukai nya, manah mih jako munyi enggi kita nya, jako mih nya. Lalu dipenyadi kitai mih langgur ati sida Apai Keling seduai Apai Laja,” pia ko Aya Bujang Tuai ngemendar ka samoa jako sida ke dulu nya tadi. “Enti jako kitai sarumah tu udah salubang sama deka menyadi pengawa nya,” ko Apai Keling. “Kereja tu lalu deka dipajak ka kitai.” “Ngena mih nya,” pia ko Pandak Sagatak, “kala diatu lepa pengawa umai,” “Kati ko bagi orang ke diambi ngabang dih ?” pia ko Pungga. “Enti kitai apin nemu penyampau ambi, ni kitai nemu nengkira gawai,” pia ko iya. “Nya alai naka ambi ngabang nya utai putus ka dulu. Apai Keling seduai Apai Laja tanya dulu. Iya ga seduai iya ke pun pengawa,” pia ko Apai Engkarong Ridan. “Baka kitai sarumah tu ga runding baka perau. Kitai ga runding kai timbau, sida iya langkan.” Ko iya. “Nya amat munyi ko iya nya. Enti langkan besai, besai ga timbau. Munyi ke tak lain ga munyi jako tu aya,” pia ko Balu Jantau. “Enda nya lain, nya ga banding kitai ngetor pengawa,” pia ko Apai Jangkam Bulan. “Aku,” ko Apai Keling, “ngereja pengawa tu enda ngantong ati diri, nya alai tak senaka ulih mih tu,” ko iya. “Enti melinya,” ko Aya Bunajg Tuai bejako, “Lak ka samoa kitai ke endang semakai gawai selamat ngelamatu diambi magang,” ko iya. Ninga munyi nya, laban ati orang maioh endang deka ngaga pengawa nya besai, sida lalu sama nyaut madah ka diri rindu magang ninga jako Aya Bujang Tuai nya tadi. “Nya alai,” ko Apai Keling, “pasal jako Igat Simpurai ke deka ngelaung enda ngambi rumah sida di Gelong, jako iya nya ukai enda manah, tang iya apin tau dikena. Laban orang Gelong enda tau enda diambi kitai, kitai endang samakai, satangkai kenyau ari kalia. Sida iya baka kitai ditu sama kitai diri sabilik nya tadi, nadai orang bukai. Sida iya endang gembar kitai dalam samoa pengawa,” pia ko Apai Keling. “Nya alai ba jako pasal orang kai diambi ngabang udah putus, udah nyengala mih jako nya,” pia ko Aya Bujang Tuai. “Pagila kitai nengkira perengka gawai,” pia ko Bulan Menyimbang. “Au mih,” ko orang maioh. “Nadai alai mantah mih jako nuan nya. Sereta tawas hari siti orang ke indu lalu berendam ka beras digaga ka tuak. Orang ke lelaki lalu bambi ka ruas, kena mandok asi kai beram. Tembu pengawa begaga ka tuak, orang kai indu lalu betutok tepong digaga kai penganan. Sapuloh malam tuak udah digaga, dia sida baru deka nimpoh hari pengawa nyadi. Lemai nya Apai Keling ngumbai orang empuru ngagai ruai sida. Iya lalu ngasoh Igat Simpurai bepadah, madah ka samoa sida sarumah. Simpurai pan lalu bejalai ga. “Hoi !” ko iya. “Kitai sarumah tu angkat magang ngagai ruai sida Apai Keling lemai tu. Anang enda. Lelaki indu sama angkat magang,” pia ko iya rauh-rauh bepadah niti rumah. Udah nya orang pan lalu angkat ga. Udah orang maioh teringgap datai, sida pan lalu berengkah bejako. Apai Keling lalu bejako. “Tuak kitai nyau deka mansau, nya alai aku nanya samoa kitai sarumah tu, ni maia pengawa tu ulih dipenyadi ?” pia ko iya. “Nya munyi jako orang kai tuai,” pia ko Pungga. “Nya alai nyaut magang samoa kitai. Barang sapa ke agi bisi penanggul, bisi penekul anang enda madah ngambi ka orang nyamai ngadu ka timpoh, ngadu ka iya ke lantang ba samoa kitai maioh tu.” Nya alai saut orang maioh. “Kami nadai penanggul, utai udah sedia magang. Kayu udah ngambi, raran udah ngaga. Beras udah ga sida ke indu sedia. Nya alai tak ninga ka ator kita kai tuai, barang maia patut ko asai ba ati kita nya,” pia ko saut sida bukai. “Nya munyi jako samoa sida maioh. Manah jako sida nya. Nya alai diatu aku manggai ka jako ngagai seduai Aya Bujang Tuai seduai Apai Laja mutus ka jako nya,” pia ko Apai Keling. “Barang iya mih,” ko Apai Laja. “Nama runding nuan dih Aya Bujang Tuai ? Nyadi tua tu diasoh orang bempu jako nya,” ko iya. Apai Laja pan lalu tuchom ga malik ngagai Aya Bujang Tuai. “Nya alai malam tu tuak kitai chukop sabelas malam, lalu dalam runding aku empat hari agi puang, kelima pengabang datai. Pagila kitai ngambi ngabang,” pia ko iya. “Nya alai barang sapa kitai ngambi ngabang, nya mih jako enda tau enda dikingat ka manah-manah, enggai ka lain aum, lain ga timpoh orang datai ngabang. Bagi tuboh kitai ke ngambi ngabang, enda tau enda ditemu kitai lemai tu, awak ka iya nya nemu pengawa enggau tunga diri ngambi ngabang.” “Aku deka ngambi ngabang,” pia ko Simpurai, “tang aku enggai ngambi ngabang ngagai rumah orang Gelong.” “Nuan mih ngambi orang Gelong buat. Ni tau enggai bakanya,” pia ko Bulan Menyimbang. “Ee, ukai aku takut buat. Tang aku enti ngambi ngabang kin endang enda,” ko iya nyaut. “Lak ka aku kin ke buat. Kita ngambi rumah bukai.” Pia ko Bulan Menyimbang. Nyadi samoa sida bukai lalu sama-sama ngambu rumah ti ko ati diri empu. Pagi nya samoa sida ke ngambi ngabang pan lalu nurun ga. Nyau datai ba timpoh hari pengawa ke nyadi samoa orang ti ngabang datai magang. Samoa pengabang ditiki ka sereta lalu dipejalai ka sida dialu enggau gendang ngagai pendai. Sida dipejalai ka niti rumah tiga kali besundang, lalu dilanggar enggau ai tuak disedia ka kaban indu dara. Udah nya baru orang dudok. Pungga, Simpurai enggau Puntang Medang lalu nyua ka jari lalu nabi samoa pengabang. Udah samoa pengabang ditabi magang, Bulan Menyimbang lalu miau ka manok, miau samoa pengabang. Bakatu ko munyi leka biau iya ; - “Nya alai ak bakanya ga, Aku tu bediri di tikai sapar empat. Tikai bebuah manah rapat Nunga kita ka betentang dudok entap. Aku tu mai selanjau manok ijau belatat Mai manok sidu bebulu asu rapat. Kubah labang nadai timpang. Aku tu bediri di segi tikai rutan, Megai selanjau manok jelaan enseriban. Iku layu bau iya redam buya geran, Manah begelam bejulok, bujang menaning banjang. Manok tu kena aku miau kita kai bakadugau dudok betipan. Kena aku miau kita kai tinggi di suli labong kanggan. Kita datai ditu ari padah ari bai, Datai laban kumbai ari ambi. Nya alai laban kitai endang bisi adat, Bisi jalai kenyau ari tuai dulu kelia Utai nya endang dititi ditali Nadai kala pungkang kala lapang Nya alai ke pagi tu manok tu dibinching aku Kena miau kita pengabang. Nyangka kita kai bisi salah tenong salah burong, Salah mata sahal peninga. Leboh kita kai bejalai Nengah tuchong nengah langgong Nengah jalai nengah tatai, Nyangka kita kai bisi jai mimpi dibai dani Mimpi ringat dibai angkat. Nya alai manok tu alai iya tepantup alai iya besatup, Alai iya tepangka, alai iya luya, Alai iya padam alai iya tengelam, Manok tu mih alai iya abis, alai iya lengis. Lalu mai iya terebai mai iya tekesai. Nadai apa ko Petara ! Gerai ko Simpandai !” Udah nya manok nya lalu disayat, darah iya kena ngenselan tiap iko pengabang digelut enggau darah manok. “Tu mih naka pengabis kereja bebiau,” ko Bulan Menyimbang bejako madah ka pengabis pengawa iya ke miau pengabang. Udah nya baru orang ke empu rumah nyambut pengabang. Sambut nya, tiap-tiap iko pengabang diberi untong ai tuak. Orang ke tuai enggau orang ke bisi pangkat dalam pengawa bansa diri empu diberi untong saratus gelas. Udah nya betangkan-tangkan ka baroh ngagai tiga puloh gelas. Tembu pengawa nya orang lalu matak pengabang ngagai ruai diri. Enda lama udah nya orang lalu makai merarau. Lepas merarau samoa pengabang lalu dibatak empuru ngagai ruai sida Keling enggau ba ruai sida Laja. Laban orang deka nerang ngagai pengabang maioh, nerang ka kabuah ti begawai sahari nya. Orang bejako nusoi berita ngagai orang maioh iya nya Bulan Menyimbang seduai Pungga. Nyadi leboh ke bejako nya dia Bunga Eni seduai Bunga Satangkai sama pansut ka ruai lalu dudok atas setawak dibungkur enggau pua kumbu. Sereta abis genteran jako Bulan Menyimbang seduai Pungga samoa tuai-tuai lalu diasoh natap pala Bunga Eni seduai Bunga Satangkai enggau ai ke udah direndam ka mas, pelaga, marik, buri, kelam enggau leka rawai. Orang nya mega nyebut sampi minta seduai panjai umor sereta gayu guru, lalu benasit nguan menoa. Udah nya Bulan Menyimbang bejako baru, ko iya, “Nya mih naka jako kena nerang ka ngagai kitai maioh pasal pengawa kitai ke saharitu.” Jako iya pan abis, sida sarumah lalu sama mai orang dudok ngagai ruai diri empu. Dia sida meri pengabang makai macham utai diempa, sereta lalu ngirup tuak. Dia sida bisi meri jako ngagai pengabang. “Tu nama basa ruai, basa tikai kami empu, kena kami nimbau, kena kami ngemesai ka kereja orang kai pun pengawa,” pia ko sida bejako. Sereta udah tembu serak pengawa nya, alai samoa pengabang lalu mupok mulai ka diri. Pengawa nya pan abis. 12. GENTERAN – EMBAWANG LANJA TIGA TAUN udah bekau ke beselamat nya tadi, dia dih baru bini Keling lalu betuboh bisi baru. Dua bulan kandong iya udah alai bini Laja pan berasai nyera ga. Leboh ka nyera sakali tu, dia dih nyawa seduai tetengok deka makai buah embawang. “Kami dua tetengok deka makai buah embawang,” ko seduai. “Uji ngiga mih kita,” ko seduai nganu Keling seduai Laja. “Es, dini nemu buah embawang maia tu taun. Ukai maia buah bebuah diatu,” pia ko Keling nyaut bini iya. “Eh, giga mij. End anyawa tu ulih tat ka,” ko seduai. Keling seduai Laja lalu ngangau ka Aya Bujang Tuai. “Ui aya !” ko seduai. “Bisi nuan nemu embawang bebuah ? Seduai tu tetengok ka buah nya. Merinsa bendar orang tu tak nyelai nyawa leboh nyera. Nya utai ke nadai, nya ga dikedaka nyawa.” “Nadai aku nemu, samoa embawang ke semak ditu tak nadai bebuah. Tang enti nitih ka dalam cherita tuai, din baru bisi embawang sakayu tumboh ba puak dunya ba antara dunya tawas enggau dunya malam. Nya ke dikumbai Embawang Lanja. Embawang nya bebuah tujoh igi belama. Reti nya mansau tujoh igi, belanggu baru tujoh igi. Nya kai diambi ka ubat sera nawa ngasoh deka makai,” pia ko Aya Bujjang Tuai madah ngagai seduai. “Nya mih buat,” ko Keling. “Nya mih uji giga ulih tua. Temu enggau enda nya anang ngira. Ti nadai temu nya pulai lebu mih tua. Kati ko enggau nya dih,” pia ko iya. “Jalai kin sama ari tuchong Tangkong Saribu, Tumbok Bunsu Jalai Penyangkai, Tinting Kaling Alu Penepan Bunsu Burong Beragai. Tang nanga jalai nya ngimbai jalai ti ditengah seduai dulu rekutai. Jalai siti tu ngimbai ari kanan. Udah nya seduai pan lalu besikap enggau bepasok ngepan. Seduai lalu mupok bejalai. Sapuloh hari seduai udah bejalai baru seduai datai ba pun embawang lanja. Udah seduai bulih buah seduai pan lalu pulai naban ka buah nya. Leboh seduai pulai datai di tengan jalai, dia seduai bisi saru jalai ditengah, seduai lalu tesat. Sahari hari nya seduai bejalai lalu rembus ba rumah orang sabuah. Orang nya satengah mensia, satengah jelu gamal. Bansa orang nya endang galak makai mensia. Keling seduai Laja niki dia betanya ka jalai. Meda seduai datai orang lalu begau. Keling lalu ditangkap orang dia, lalu disimpan orang dalam sangkar besi. Orang enda sempat nangkap Laja laban orang rindang masong Keling. Laja lalu rari. Iya ke rari nya rembus ba jalai ke ngena, iya lalu pulai ka rumah naban ka buah embawang. Datai iya di rumah lalu madah ka orang, ko iya . “Keling udah ditangkap orang lalu disimpan dalam sangkar besi. Enda lama agi iya deka dibunoh orang,” pia ko iya madah ngagai orang di Panggau. Orang lalu begau, bisi nyabak meda sida ke indu. “Eh,” ko Simpurai, “aram buat,” ko iya nganu Laja. “Ngayau kitai ambi Keling nya ulih kitai. Samoa kitai ti endang raja berani tu nurun magang.” “Nurun mih,” ko Laja. Sida lalu besikap. Anak Keling madah ka diri deka enggau sida ngulih ka apai iya kena tangkap munsoh. “Enggau mih Wat, enti indai nuan ngasoh,” pia ko Laja. Anak Keling endang udah diunsut lalu dibekal indai enggau pengaroh, sereta enggau tinchin pengajih dirasok ka iya ba tunjok. Sida pan nurun. Nyadi sida tu Laja, Pungga, Puntang Medang, Simpurai, Bulan Menyimbang enggau Pandak Sagatak. Bejalai mih sida beguai-guai. Malam bejalai, siang bejalai. Datai sida din, dinga sida orang nadai utai ngerichah-richah nya. Nya munyi panjong. Orang nya begawai deka munoh Keling. Sida datai dia maia dinihari dalam. Manok leboh nya baru mengkukok sakali. Dia mih sida beasoh-asoh niki dulu, tang abis nadai berani. “Enti kitai niki, tentu kitai dibunoh sida,” ko Simpurai. Udah nya baru Anak Keling niki. Iya ngaga diri baka ke endang anak pengabang ke endang datai dulu. Iya lalu ngaga diri baka ke deka kemi. Iya lalu pansut ka tanju, lalu muka sangkar besi ke alai apai iya dikurong. Seduai lalu nurun ari tiang reraga tanju ka tanah. Belanda-landa mih seduai lalu nyau pulai enda madah ngagai sida Simpurai ti nganti dalam babas semak rumah orang nya tadi. Seduai menyanak lalu ngebu ka diri pulai alah datai ba rumah sida iya empu. Sida Simpurai tu tadi ningkap ka diri ba babas, mending ka leka pengap orang di rumah, lalu nganti anak Keling nurun ari rumah. Ko sida betelai enggau diri sama diri. “Mati Wat tu, tentu iya udah ditangkap orang. Kitai tu deka niki enda ga berani,” pia ko Simpurai. “Enti kitai niki, anang ke kitai ulih ngambi Keling, kitai pan mati mih laban orang,” pia ko iya bejako. Hari pan nyau deka tawas, sida ninga orang siko bejako. “Lagi enti hari tawas, sangkar besi bai kitu ka, engkah ba tanju kami, nya baru kitai nyayat Keling,” pia ko iya bejako. “Au, au !” pia ko orang maioh nyaut sereta manjong. Hari pan terebak tawas, orang pan lalu mai sangkar nya ngagai endor ti deka alai nyayat Keling. Leboh datai ba sangkar dia sida meda Keling nadai agi dia. Sida lalu manjong ngangau ka pangan diri madah ka Keling udah lepas. “Keling udah pansut ! Keling udah pulai !” pia ko kangau sida. Ninga munyi nya orang maioh lalu begau. Kangau orang madah ka Keling udah lepas nya dadinga sida Simpurai ari sida ke belalai. Ninga munyi nya sida lalu merejok ninggal ka endor nya,lalu belanda pulai. Leboh sida belanda seninjik bendar bisi indu siko benong nelenga ka atap pagi nya, meda sida rari. Indu nya tadi lalu ngangau ka orang. Ko iya ; “Jaga kitai munsoh bisi datai. Nyin bala munsoh belanda deka ngalah ka rumah kitai.” Orang sarumah nya begau lalu nurun ka tanah bebai sangkoh enggau terabai. Sida Simpurai pan naka penegar ga belanda. Bala orang ke empu rumah lalu nitih ka sida enggau naka penguai-nguai. Datai sida Simpurai ba bukit sigi dikumbai bukit Sandar Sumpit Tinggi Lelegit Nadai Nenjang. Kedua nama iya tuchong Lenga Dabong Tepat Ujan Nelian Leboh Jarang. Bukit nya pemadu tinggi, sereta renjan. Bisi tiga enggal bukit nya ulih nangga baru iya bisi jalai nengah. Ba nya sida Simpurai betanggong ka batu lalu disintak sida enggau randau. Sida pan baru tembu nanchang batu pengipa, dinga bala munsoh ngenjing bakakais manjong. Nya munyi kayu bakakerak rebah dipetanjar ka bala munsoh. “Nya iya !” ko Simpurai, “Tan ka ulih kitai,” ko iya bechakap meransang diri. Sida ke nganti nya ba pala ringkat ketiga. Dua ratus igi batu ke besai udah disedia ka sida kai dikena maring bala munsoh. Tang sigi ga besai bendar bulih mesai tibang. Batu nya tadi bansa batu sepur. Nyadi ba kaki bukit nya Pandak Sagatak ninjau ari puchok kayu sakayu awak ka nemu anggar pemaioh bala munsoh. Anggar-anggar pemaioh bala munsoh ko Pandak Sagatak kurang lebih tiga ratus iko. Leboh munsoh dipeda nuntong ba enggal kesatu, Simpurai lalu ngangau. “Tu kami nganti kita ditu ! Datas tu kitai bamok !” pia ko iya. “Aku tu Keling ke udah ditangkap kita,” ko iya ngangau. Ninga kangau nya madah ka diri Keling, bala munsoh bebendar agi belanda. “Kemata manah-manah ke buat,” ko Simpurai. “Nama sida datai ba kaki enggal ti ketiga lagi nuan lalu madah.” Sereta bala munsoh ke dulu nuntong ba kaki enggal ketiga, putting bala ke dudi pan baru ngelebus ari pala tangga enggal kesatu. Pandak Sagatak lalu negah. “Tan ka buat ! Anang rari ! Kami Panggau tu !” pia ko iya. Tekala nya ga sida Simpurai lalu ngetas tali tanchang batu. Batu lalu bebaring. Batu ke bebaring nya neruju bala munsoh. Batu dua ratus igi ti ditanchang lalu diketas sida iya lima igi sereta sakali ngetas. Sida ti ngetas endang tak naka penyampat. Nya mih bala munsoh ti kena teruju batu ngenjing baka rauh. Kati munyi panjong, nya munyi sabak, nya munyi nyawa nya mega munyi kangau sida madah ka diri mati, lalu ngerayap begiga ka pangan diri. Maioh bala munsoh patah kaki, pesalah jari, belah pala, pechah mata kena baring enggau kena perenchit batu ti belah. Bakanya mega pemaioh sida ti laboh ari tingkah batu, lalu bebaring ari tebiang. Mimit bendar sida agi idup lalu pulai datai di rumah diri empu. Maioh mega sida bakal lalu enda tau mindah, lalu mati dalam babas. Udah nya sida Simpurai lalu nurun mumpong pala munsoh, lalu munoh sida ke bakal, sida ke enda dapat rari agi. Udah nya sida pulai mai samoa pala ti ulih sida. Orang ti di rumah irau bendar ati meda sida Simpurai lalu nadai pulai. Nya alai Apai Keling lalu ngasoh orang ngabas sida. Ninga munyi nya lalu nurun Lua Limban, Tunggul Nugu, Balu Jantau, Engkarong Ridan. Sida tu sikap enggau ngepan kayau. Apin bangat jauh sida udah ngejang ka rumah, sia sida lalu betemu enggau bala sida Simpurai ke pulai. “Kini ka kita dih buat ?” pia ko Simpurai nanya sida. “Kami tu ngambat kita, irau ati meda kita lalu nadai pulai,” pia ko Tunggul Nugu. “Anang buat, enti kami udah deka. Peda kita utai ulih kami,” ko Simpurai. Iya lalu ngengkah ka ma iya. “Tak naka deka mai pala munsoh.” Ko iya. “Alau buat tulong akku mai ma tu.” Sida bukai lalu minta silih ga mai ma. “Ukai enda kering kami tu buat, tang ikak laban lapar. Nadai makai dua hari tu udah.” Pia ko iya. Nya mih sida lalu diganti sida bukai ngema antu pala nya tadi. Leboh sida datai di pendai, sida pan ngetu ga. Ninga nyawa sida richah ba pendai, anembiak lalu nurun ari rumah. Meda anembiak bisi datai ari rumah dia Simpurai lalu bejako. “Padah ka orang di rumah,” ko iya. “Padah ka Keling, lami udah datai mai pala munsoh.” Pulai mih bala anembiak nya tadi lalu madah ka Keling. “Oi aya !” ko sida, “bisi sida Simpurai udah datai ba pendai kitai dia.” “Nama utai ulih sida ?” ko iya nanya. “Akai-rai aya,” ko sida nyaut, “Maioh bendar pala munsoh ulih sida.” “O- o, enti melinya,” ko Keling.”Uji padah ka magang samoa indu kitai sarumah tu. Asoh beradu sida, lalu nurun ngambi pala ka ai, bala kitai nya.” Nya-a, nyau mih bala sida ke biak belanda niti rumah, lalu tama ba tiap-tiap pintu. “Ui ibu ! Ui ibu ! Ui indai ! Ui ini ! Keling ngasoh kita beradu nurun ngagai pendai kitai ngambi pala ulih sida Simpurai,” pia ko jako anembiak madah ngagai orang kai indu. Nya-a, lalu beradu mih samoa sida kai indu ga udah digerah bala anembiak diasoh Keling nurun nyambut pala kai ulih sida Simpurai pulai ngayau. Dipasok ka sida kai indu kain beberaya, Beria tampak mandang Pasok ka kain bebuah mua pemanah nadai lapang. Dipasok ka sida kain tating bakasering sanggit, Keliling mata wang. Lalu disimpul sanggul lepi sakali ujak rerembak sugu tinggi Baka engkeejak tiang empang. Dipasok ka rawai nyanggit kerigai rusok marang. Ditambit sida iya lampit kunchi belulang. Dipanggai kai sida pampai tikal belepi Diambi kai pua kaul sakali. Nyadi Aya Nawang Gundai lalu ngulu ka indu bejalai sakali besundang niti rumah dilagu enggau gendang. Udah nya baru sida nurun . Sida Simpurai pan niki ga ari endai lalu betemu enggau bala orang ke ngambat sida ba menalan. Datai dia sida Simpurai lalu muang ka pala ke dibai sida, lalu disambut bala orang kai indu enggau pua kumbu, lalu disandik sida pulai ka rumah. Bala sida lalu bejalai ngejang ka menalan lalu niki ka rumah. Lalu ditinjak sida iya batang lenyut lenyang Alai kijang lelak berumpak. Lalu ditigong sida iya tuchong sanggong sinjang. Alai beruang ngiring anak. Udah nya sida lalu nyengkau lalau Belalau ka nabau kebut-kebut. Betiang ka kandawang agi idup Nya mih penyelai rumah sida dia Tangga gembar sawa benyut-benyut. Sida bejalai niti rumah panjai sahari tajai terebai laju ngelayang. Rumah pandak enggi sida sasetak nyilup remang. Indu dara tiga puloh tiga iya ke baru berambau mansang. Indu balu tiga puloh satu endang jarang ke bisi kurang. Indu dara ke pemanah iya anang ngira ngenjing baka ringgang. Dara tuai enda ulih rintai sakayu antu rumah panjai, Jarang ke nadai bilang lawang. Nya alai ke tu enda ulih tesa baka ke niap laja itong pematang. Tang tu semina kena kitai manding pemanjai rumah Keling bejulok Bujang Berani Kempang. Tu semina kena kitai ngenang pemanjai rumah sida Pungga aka Bujang Puntang Medang. Nyadi pala nya tadi lalu dibai orang bejalai niti rumah. Udah chukop tiga kali besundang bejalai niti rumah pala nya lalu diengkah ba ruai sida Laja. Diengkah atas idas, tak bulih sadaun idas samoa pala nya udah gempuru. 13. GENTERAN – NGANJONG ANAK MANDI LENGKA KA jerita sida Simpurai kai bulih pala naka nya, laban apin nusoi sida ke begawai ka pala nya. Tang nikal baru ngagai jerita Bunga Eni seduai Bunga Satangkai kai betuboh bisi. Nya-a, sereta udah makai buah embawang ke di bai Laja nya tadi, lalu nya mih mun nyawa seduai iya berasai tak tedam, moa berasai tampak, seduai berasai gerai, lalu pulai , udah nya asai selama. Seduai iya ngibun kandong diri enggau ati lantang sereta andal. Leboh nyau chukop bulan maia beranak, beranak ga seduai iya. Bini Keling ga dulu, udah nya bini Laja ga beranak. Bini Keling tiga bulan ga dulu, udah nya bini Laja ga nangkan ka iya, nitih ka maia chukop ba kandong iya. Seduai iya beranak sama ngada kai anak lelaki. Pemadu iya mih pengaga ati apai seduai indai Keling, lalu bakanya ga apai seduai indai Laja meda diri bisi uchu dua-dua sama lelaki. “Peda ila,” ko aki iya bejako. “Tu berani uchu aku tu ila, murih ka aya iya Kempang Padi.” Apai Laja pan munyi nya ga bejako. “Tu berani uchu aku tu ila, murih ka samoa kaban aya iya,” ko iya. Iya lalu rakah-rakah ketawa. Kategal pengaga sida kai uchu diri nya kabuah Apai Keling seduai Apai Laja tak sama enda berasai mansut ka jako munyi nya. Dia seduai lalu ngaga nama uchu diri. Nyadi anak Keling nya digaga ka aki iya nama Bujang Berani Kempang Besundang ka Banang Mata Saligi, Bujang Lantang Keling Mandi Perenching Bunga Besi. Nyadi anak Laja lalu digaga ka aki iya nama Sumpit Tapang Belaja ka Besi, Pengukok Kaki Kuta Beringkat, Belembang Mata Pedang, Belimbi Berani Tau Silat. Nyadi leboh umor anak Keling nyau bulih empat bulan, lalu anak Laja baru apus sabulan. Dia aki seduai bisi jako. “Kitai,” ko Apai Keling, “ba anak tuai Keling seduai Laja tak keruan enda iya ga kitai, tak nadai penyiru mimit dikereja. Nya alai kitai tu udah bisi ngelaung kai tisir pengawa tuai enda dikereja,” pia ko iya bejako enggau sida sabilik. “Iya nama utai ke dikelaung ka kitai enda dikereja ?” pia ko Indai Keling nanya iya. “Ey,” ko Apai Keling nyaut. “Kitai enda ingat nganjong seduai iya mandi ka ai,” pia ko iya nyaut Indai Keling. “Aku,” ko iya, “semadi nyau meda seduai ke datai baru tu baru aku ingat ka penyalah diri.” “Nya alai ke tu enti kita sama salubang penemu enggau aku. Aku bisi bendar ati deka nganjong seduai tu mandi. Enti enda ga seduai tu diberi mandi, nyau kadua kali kitai baka ke ngelengka ka jalai adat bansa diri empu,” pia ko iya bejako. Ninga jako Apai Keling munyi nya, Apai Laja lalu nyaut ga. “Manah bendar runding nuan nya unggal,” ko iya. “Aku ti apin ninga nuan, nadai runding datai ba utai ke munyi nya disebut nuan,” ko iya. “Nya alai ke tu ngambi ka jako nya lalu nyemetak dinga nuan. Aku tu nadai bantah. Rindu mih ati aku ninga runding nuan nya.” “Au,” ko Apai Keling. “Enti jako kitai tu udah salubang, awak ka pengawa tu lalu dipajak ka. Kala kitai sarumah tu antara ba lepa pengawa ke berat baka pengawa bumai. Kitai sarumah pan bisi ditu magang ga peda aku,” pia ko jako Apai Keling bekenang ka utai nya enggau Apai Laja lalu enggau sida sabilik. “Baka pengawa ngengkah ka diri bumai agi apin ga ke diatu,” pia ko Apai Laja. “Baum ka tunga bumai dih kitai apin. Tambah agi ke diatu, asai aku din apin deka nyebut pengawa bumai. Laban taun diatu mekang. Utai ke endang ke chuan kitai ngelamatu baka bintang, bintang taun ke diketau ka kitai nyau udah padam ga. Bintang taun baru apin ga bisi udah ayan,” pia ko Apai Laja. “Laban kenyau ari kalia nadai kala ngengkah ka diri bumai ba maia pesapa bintang. Laban ko sida apai, enti bintang ke taun nya udah ga tengelam iya ke baru apin ga tumboh, nya dikumbai orang bulan lelang. Nya alai ke tu ngena bendar pengawa nya diselepak ka diatu,” ko Apai Laja. “Pengawa tu ngambi nuan dulu nemu ati aku enda digaga besai, orang diambi runding ka nadai. Semina kitai nyengkau sida di Gelong dia, nya enda tau enda kena jengkau baka kitai enggau sida runding ka sarumah,” pia ko Apai Keling. “Aku tak barang ko nuan. Nadai jako maioh. Tak senitih.” Pia ko Apai Laja. “Nama melinya, kumbai empuru kitai sarumah lemai tu lagi,” pia ko Apai Keling. Sereta udah tembu makai lemai nya dia iya lalu beranchau. Kembai ka iya tiai lingkok beukir senagir maioh berasok, nunda anyam enda dara Lemok, indu orang di Rayok Bulan Mandang. Kembai ka iya tikai bebuah anyam Kelinah ditelah Indai Abang. Anchau iya tikai peradani badas mati belilit tisi belanggah punggang. Dibantai ka iya baku mau ke leliau tampak mandang. Simpurai diasoh iya begerah niti rumah, mai orang empuru baum lemai nya. Simpurai pan lalu bejalai ga. Tak gilik-gilik mih gamal Simpurai baka ketupong nekik ngelilik lubang. Jelas-jelas mih ga gamal Simpurai baka manok bangkas ngembing tunang. “Hoi kitai sarumah tu ! Dinga ka jako aku. Aku diasoh Apai Keling. Kitai baum lemai tu. Baum ba ruai iya din.” Pia ko jako Simpurai rauh-rauh bejalai begerah niti rumah. Udah nya orang maioh lalu angkat. Nyau kelama sida udah berandau enggau pangan diri, dia Pungga lalu bejako. “Enti kitai udah datai ditu magang, tusoi dia aya kabuah nuan kai ngumbai kitai sarumah tu empuru,” pia ko iya. “Au mih Igat,” pia ko Apai Keling. “Enti munyi nya ngetu dulu kitai bejako radau bukai. Aku nyau ka nusoi kabuah aku ngumbai kitai empuru.” Pia ko iya. Orang maioh pan lalu ngetu ga bejako. “Kami sabilik udah bisi kenang enggau diri sama diri. Utai dikenang nya, aku mai meri anak Keling seduai anak Laja mandi ka ai. Kami sabilik rindu magang ka pengawa nya. Nya alai, nya utai dipadah ka aku ngagai kitai sarumah tu,” ko iya. Udah na sida sarumah lalu sama nyaut. “Kami tak nadai bantah enggau jako nuan nya aya. Baka nuan ke deka ngereja nya, kesatu nya endang adat, kedua iya agi nya datai ari pengaga ati nuan lalu enggau samoa kita sabilik,” pia ko sida bejako. Udah nya baru Pungga bejako. “Kitai sarumah tu nya munyi jako, tang ke tu awak ka jako nya panggai ka ngagai Aya Bujang Tuai.” “Au,” ko Aya Bujang Tuai. “Jako kitai sarumah tu nya munyi, rindu bendar ati aku ninga jako kita ke udah bejako nya tadi. Nya alai tu Apai Keling, rindu magnag mih kitai maioh tu enggau nuan menyadi pengawa nuan nya. Diatu nanya nuan ga aku. Kati ko pemesai pengawa nya ko ati nuan din ?” ko iya. “Dalam pengawa tu aku enda ngambi orang maioh, ko ati aku din, lak semina sida di Gelong nya mih bai sama empuru kitu ke,” pia ko Apai Keling. “Nyadi ke tu baka kitai sarumah tak senitih, besai mit pengawa sama deka enggau kita ngereja,” pia ko Aya Bujang Tuai. “Nyadi sakali tu mit mih pengawa, tang dalam pia iya mit, samoa ramu iya chukop ga baka perengka ke dikena nganjong anak mit mandi ngelamatu,” ko Apai Keling. “Nya amat munyi ko nuan nya aya,” ko sida bukai bejako. “Utai ke enda tau enda chukop nya perengka enggau adat pengawa.” “Nya alai ke tu,” ko Apai Keling, “aku nanya kitai maioh tu baru,” ko iya. “Katai amat ga suah ngereja pengawa bansa tu, tang aku tak enda tentu berapa ingat ka nama macham perengka dikena, lalu kati ko ripih utai dikereja,” pia ko iya. “Bejako magang kitai maioh tu,” ko Simpurai. “Samoa ke bisi penemu pasal utai nya. Aku ukai enggau nyaup aya, tang enda nemu, nadai endar pengingat aku ba utai bansa tu. Utai bukai maioh ga temu aku.” Ko iya. “Eh,” ko Pungga, “enti tua tu endang ga nadai kala bisi penemu enti leboh maia orang nanya ka utai. Munyi-munyi ka bisi ga penemu tang nama nyau ditentu ka nadai ga agi.” “Ni ulih kelulu, enti utai endang enda temu,” ko Simpurai nyaut. Maioh bendar sida bukai bejako, tang jako bela agi digantong magang. Udah nya sida lalu manggai ka jako ngagai sida ke tuai agi. “Enti munyi nya,” ko Pungga bejako. “Awak ka nuan dia Aya Bujang Tuai bejako nusoi jalai enggau ripih utai nya.” Aya Bujang Tuai pan lalu belaboh ga bejako. Samoa sida bukai ke dudok dia, siko pan nadai ga engkeretik. Laban deka mending ka orang kai tuai nusoi utai ke jarang bendar dadinga samoa sida ke biak. “Bakatu ko macham perengka ke dikena,” ko iya bejako. “Pelaga, marik, kelam, buri, wang pirak, leka rawai, samoa nya dibuai kedalam ai magang. Pia kumbu nya kena nudong orang ke nganjong anak mit mandi. Kena nudong enggai ka sida kena laban panchar langit. Sangkoh sapuchok nya disan orang ke ngenulu ka bala. Manok siko kena miau ai, manok nya lalu disayat ari ulu anak mit ke disungga. Sangkoh lalu diujak ka tunsang ba tisau jalai pendai. Sayap manok lalu ditanchang ke ba sangkoh. Piring tiga iti, tiga iko ga orang minching. Bejalai nangkan ka orang ka mai sangkoh, iya nya orang ke nyan satunggul. Udah nya ditangkan ka orang tiga iko mai piring. Sida tiga nya bejalai berimbai-rimbai. Udah nya orang ke mai tudong, suko dulu siko dudi, orang ke nyandik anak mit ke dianjong mandi bejalai tengah-tengah. Angkat kitai ari ruai orang ke empu pengawa, bejalai niti rumah tiga kali besundang sereta enggau gendang. Sereta ngejang ka kaki tangga iya kai mai piring moa ari kanan lalu ninggal ka piring ke dibai iya, diengkah ba adap jalai ari kanan.Leboh datai ba tebing ai di pendai din, dia piring ke dibinching orang adap ari kiba lalu diengkah ba kalingkang adap ari kiba jalai. Piring ke dibinching ke tengah lalu dibai iya nurun ka ai. Pelaga, marik, kelam, buri, leka rawai ke dibai orang siko nya tadi lalu dibuai ka ai. Udah nya iya ke mai manok miau ai lalu nyampi. Sereta abis leka sampi, piring enggau perengka nya tadi lalu sama disiuh kedalam ai. Manok lalu disayat ari ulu endor ke alai nyiuh ka piring. Udah nya anak ulat nya tadi lalu disungga ka dia. Udah nya bala lalu pulai ka rumah. Datai di rumah lalu bejalai niti rumah tiga kali besundang, nya baru tama ka bilik. Datai di bilik, dia orang ke nyandik sereta enggau indai anak mit nya tadi sama dudok atas setawak. Udah nya baru anak mit nya tadi ditatap enggau ai. Ai kena natap kening iya, nya ai ke udah disimpan dalam labu kendi temaga, udah direndam enggau mas, rangki, buri, pelaga, kelam, marik enggau wang pirak enggau batu.” Pia ko Aya Bujang Tuai ke ngerintai samoa ator jalai meri anak mandi. “Nya munyi utai ditusoi orang ke tuai, nya ukai jako ke selalu dikena kitai berandau besahari-sahari. Jarang bendar kitai ninga orang nyebut jako nya,” pia ko Pungga. “Agi biak menya leboh orang ke tuai, orang ke bisi penemu bekenang ka macham utai, tak mimit pan nadai ga deka mending ka orang. Enti maia orang bisi dadinga nyebut orang kai dara, nya baru lansik pending ninga. Diatu baru nemu diri maioh bendar penyalah. Diatu baru deka beguna ka penemu. Dini dih penemu tau tak datai sakejap ba kitai,” pia ko iya. “Nya alai ke tu Aya Bujang Tuai, kala jako nuan udah ngansak udah semak. Aku agi nanya nuan aya,” pia ko Pungga. “Uji nuan madah ka kami nama reti muai pelaga, kelam enggau utai bukai nya tadi ka dalam ai ?” ko iya. “Au,” ko Aya Bujang Tuai. “Enti kita ngasoh aku nusoi, ukai nya baka ke pedis,” ko iya nyaut Pungga. “Kabuah alai muai utai nya kadalam ai, kena minta ngagai Raja Lelabi, Raja Genali, Raja Ikan, Raja Gemian, Raja Semah, Raja Tapah, Raja Gumba, Raja Baya, kena minta ngagai Seragindi ke ngaga ai bepati maioh nanga. Kabuah alai muai wang pirak nya kena minta tuah, minta limpah, minta nasit, minta jereki mudah, nasit manah. Enda ulih rintai samoa, lak ka naka nya pan.” Pia ko AyaBujang Tuai. “Nya iya buat, naka mih pemesai guna kereja nya tadi,” pia ko Bulan Menyimbang. “Ukai utai enda dipelajar ka samoa penemu ti munyi nya,” ko iya. “Naka nya aku nusoi ngagai kitai ke biak. Nya Apai Keling nyau deka majak ka aum tu beguai ka iya tembu,” ko Aya Bujang Tuai. Apai Keling lalu bejako ga.”Pagila lak ka Wat Bulan Menyimbang madah ka sida di Gelong. Kitai ka tinggal ditu nengkira pengawa. Lusa pengawa nyadi, awak ka serekat timpoh,” ko iya. “Kitai nadai ngambi orang maioh.Nadai ga utai maioh disikap.” Tumu pagi siti lalu nyau ga Bulan Menyimbang nurun ngambi ngabang. Datai iya di Gelong niki mih ga iya, lalu ngagai ruai sida Tutong. “Lalu unggal dudok !” pia ko Tutong. Iya lalu dudok. Orang sarumah nya lalu ngulu iya. Nyau kelama udah berandau, dia Tutong nanya ka pejalai iya. “Kati nuan tu unggal, nama pejalai nuan ?” ko iya. Bulan Menyimbang nyaut lalu bejako. “Kami di Panggau din deka bisi pengawa. Sida Apai Keling seduai Apai Laja deka meri uchu mandi. Rumah bukai enda dipadah ka semina kita ditu aja kena ambi. Nya alai ke tu unggal, ngambi kita ngabang mih pejalai aku tu.” Pia ko iya. Ninga pejalai iya munyi nya Kumang seduai Lulong tak lalu bebali mirah moa. Seduai lalu angkat mulai ka diri ngagai bilik sida iya empu. Datai Kumang di bilik, indai iya lalu nanya. “Nama pejalai Bulan Menyimbang dih endu ?” ko iya. “Eh, enda nemu. Apin nusoi pejalai diri iya tadi” ko Kumang nyaut indai iya. “Naka-naka mih kita dih anak, kati alai bangat ngenda nya lama bejalai ngulu temuai,” ko indai iya. “Kagi tu ila enti bejalai anang guai pulai, nama apin bulih rita apin nemu pejalai temuai,” pia ko indai iya bejako nganu Kumang. Sereta udah tembu nusoi pejalai diri Bulan Menyimbang lalu mulai ka diri ga. Pagi siti, tumu Ngelai bejalai niti rumah mai orang sampal ngabang. Sampal mih samoa orang ngabang semina Kumang seduai Lulong enda enggau laban seduai agi enda lantang ka ulah diri ke udah ngaga penusah ka Bunga Eni seduai Bunga Satangkai. Indu lelaki sida sarumah nya ke ngabang naka ulih ga bekena ka ngepan. Sida ke ngabang nya datai di Panggau lalu niki ka rumah, laban peniki enda dilagu, lalu nya ke dikumbai dalam jako kitai semina tiki temuai. Nyadi sida di Gelong ke niki nya tadi sama napat ka ruai kaban belayan diri. Nya alai penudok tak pambar sebelah rumah. Udah nya orang Panggau nyau deka nyambut penatai sida ari Gelong. Nya alai orang lalu matak sida ngagai ruai Keling. Dia sida lalu diator dudok berintai-rintai ba panggau. Pemanjai rintai sida ke dudok nya duapuloh belah ruai. Udah nya orang miau sida enggau manok, lalu ngenselan enggau darah manok nya tadi. Tembu pengawa nya, orang lalu bejalai enggau indu enggau anembiak niti rumah ngalu Petara.Sida bejalai tiga kali besundang. Iya pan chukop tiga kali besundang, dia baru sida bejako madah ka kabuah ke bejalai enggau indu enggau anembiak enggau gendang enggau dumbak, iya nya pemantup pengawa ngalu Petara. Abis jako ngalu Petara nya tadi, lelaki siko enggau indu siko ari tiap-tiap pintu lalu meri samoa pengabang ngirup. Ai diberi sida nya dikumbai ai Petara. Sereta abis serak pengawa ngalu Petara, orang lalu belator deka nurun nganjong anak Keling seduai anak Laja mandi. Udah nya orang lalu begendang, indu pan pansut ga ari bilik, lalu bejalai tiga kali besundang niti rumah, nya baru nurun. Ator sida ngereja pengawa munyi ke udah disebut Aya Bujang Tuai leboh sida ke baum lemai nya. Tu bagi sida ke bisi pengawa dikereja leboh orang nurun nganjong anak mandi ka ai. Nyadi orang nyan sangkoh, Aya Bujang Tuai dipadu ka sida. Orang nyan satunggul, Tutong. Orang mai Piring, Ngelai, Geluma enggau Apai Puntang Medang. Orang mai tudong, Apai Tutong seduai Apai Simpurai. Orang nyandik anak Keling, Indai Abang. Orang nyandik anak Laja, Indai Ngelai. Orang minching manok lalu miau ai, Aya Mama. Orang minching labu kendi temaga sarang pelaga, kelam, marik wang pirak enggau buri nya Indai Kumang. Udah sida teringgap terejun ka ai ka magang. Dia Aya Mama lalu berengkah nyampi. Tu munyi leka sampi iya ; - “O – O Hoi ! O – O Hoi ! O – O Hoi ! Sa, dua, tiga, empat, lima, enam, tu-u-joh ! Enda aku danjan ngelanggah bulan. Enda aku lesi ngelanggah hari. Enda aku tumbang ngelanggah bintang. Laban kaki aku bediri di segi gang batu. Lengan aku digembar genteran sangkoh lunju. Pala enggi aku udah ditata enggau lala minyak gayu. Nyawa enggi aku nguyu leka pelaga ayu. Kami tu endang bisi utai ditunda utai diselada. Kami ga endang niti endang nali. Endang nunda adat lama, niti adat kalia. O – O Hoi ! O – O Hoi ! O – O Hoi ! O, ni kita raja genali berumah di kaki wong nempias Sambut pulas ai nerajang. O, ni kita raja gumba, raja baya, Datai ari lubok dalam ngelagua, Datai ari sukut telok dunya, Datai ari tasik bandong kuala, Giling leka gigi gumbang. O, ni dih kita raja ikan, raja gemian, Kita kai diau di baroh batu, baru jerangku, Baroh batang baroh agang. O, ni dih nuan Seragindi kai pengaga ai bepati maioh nanga. Ni nuan dih Seragindu kai ngaga batu galang segala. Dinga kai kangau, dinga kai tempalau, Dinga kai padah, dinga kai sembah. Kami tu ga chukop perengka, chukop tengkira. Kami ti ga bisi pengawa bisi kereja, Kami tu meri anak mandi. Anak Laja Ensing Gima, Anak Keling Gerasi Nading digela Bujang Berani Kempang.” Udah tembu iya muai nya tadi, dia iya lalu ngelulu ka jako Petara nyaut. Tu munyi jako saut Petara ; - “O, ninga mih kami raja ikan, raja gemian, Raja semak, raja tapah. Ninga mih kami raja genali, raja lelabi Datai ari kaki wong nunggang. Ninga mihkami Seragingi, kami ga amat tau ngaga ai Ke beranti rarat begelenggang. Datai mih kami tu, datai sapasang datai magang, Datai samoa datai sereta. Kami ga ninga kangau, ninga tempalau. Kami ga ninga sada, ninga nyawa. Kami ga ingat ka jako danji enggau sida Keling Aji. Kami ga ingat ka jako kenang enggau sida Bulan Menyimbang. Kami ga ingat ka jako lama semaia kalia. Kami enda tau enda datai ninga kumbai. Nya alai ke tu kita ga chukop perengka, chukop tengkita Chukop padah chukop enggau sembah.” Udah tembu iya lalu ngelulu ka jako saut ari Petara, dia iya empu ga ngelulu ka jako baru munyi tu ; - “Tu mih kabuah alai kami ke ngangau, kami ke nesau. Kami tu ga minta tuah, minta limpah, Minta tuah mudah, nasit manah. Kami ga minta seduai iya diau gerai diau nyamai. Kami ga minta seduai iya bisi pemidik, bisi pengelansik. Kami ga minta seduai diau lantang, diau senang. Bulih perengka bulih reta, bulih padi bulih puli, bulih duit bulih ringgit. Awak ka bulih pengeraja, bulih pemara, betampong raja Datai ka anak telesak, uchu ambu ke dudi hari jemah ila. Minta seduai gayu guru, gerai nyamai, panjai umor nguan menoa.” Sereta tembu iya nyebut leka sampi nya, piring enggau perengka lalu dibuai kadalam ai. Manok lalu disayat. Indu ke nyandik anak ulat nyungga ka iya nyambut pengerarat darah manok. Udah tembu nyungga ka anak ulat, sida lalu mulai ka diri ke rumah. Lalu berunyut mih bala sida baka tali sabut nyiur undang. Lalu bebatak mih bala banyak baka unak rutan enseluang. Bejalai betunda udi mua pengerami umba gendang. Sida lalu ngindik panti landi, bepanti ka batang bedil berang. Dia mih bala raya maioh mensurok puchok madang sabang, mensurok madang kemelang, sumpah berandah mansau takang. Nya baru ngindik tangga pantik bakabelik lapik bangkang. Ngindik tangga tampun numpu da pun nangka lamun bebuah bakatayun tuntun berang. Dia mih bala Apai Sibau Rumbau nyengkau lalau perisau buloh lalang. Datai di pala tangga, dia sida mansa engkeramba tuchum ketawa nelenga ka rasa dabong jarang. Bejalai mih bala besai nengah ruai ngindik tikai bembai pengerang. Ngindik tikai sapar rampu anyam endu dara Satu indu orang di Munggu Nyatu Tapang. Datai ba ruai sida Keling, ruai sida Laja, orang ke nyandik anak lalu tama ka bilik. Di bilik din, anak Laja seduai anak Keling lalu dibai dudok datas setawak ke di bungkur enggau pua kumbu. Nyadi ngimbai setawak nya bisi dulang siti ke manah bendar gamal. Dulang nya digaga ari bandir kayu tapang. Dalam dulang nya bisi disimpan ka sida ai. Dalam ai nya direndam ka sida wang ringgit pirak, kelam, pelaga, marik, intan enggau mas. Enggau samoa nya sida natap dai anak mit dua iko nya tadi. Sida ke natap pala anembiak nya minta seduai iya diau lantang diau senang, bulih nama bulih reta. Sereta gayu guru nguan menoa. Orang ke diasoh natap pala seduai nya Apai Ngelai, Apai Tutong, apai Sibau Rumbau, Apai Simpurai enggau Aya Bujang Tuai. Sereta udah tembu pengawa betatap dia orang lalu nyabur ka ai tuak. Tuak nya ukai digaga ka pengawa nya, tang alai iya bisi disibur ka lalu bisi kena masa pengabang, laban orang di Panggau endang enda putus ai tuak. Udah tembu nyibur di bilik nya baru orang pansut ka ruai. Orang lalu bebai ka pengabang sama ngagai ruai diri empu. Lepas nya orang pan lalu makai merarau. Udah badu merarau pengawa lalu abis. Sida ari Gelong pan lalu mupok ga mulai ka diri. 14. GENTERAN – TUNGKAT MENOA LEMAI NYA Apai Tutong seduai Apai Ngelai apin pulai. Seduai iya lalu bemalam di Panggau Libau agi ditan ka Apai Keling seduai Apai Laja. Seduai pan endang bisi ati ga deka bemalam, laban lama bendar udah enda betemu enggau sida di Panggau. Udah badu makai lemai nya tak sampal lelaki sida sarumah bejalai ngagai ruai sida Keling ngulu Apai Ngelai seduai Apai tutong. Maioh bendar macham utai dikerandau ka sida ke tuai-tuai malam nya. Sida berandau bekenang ka jalai adat tuai, jalai basa, tangga enggau tusun adat sempekat ke dikena ngempong anembiak dalam rumah panjai, lalu maioh mega utai bukai ke manah jai dipansa sida ke tuai dalam semanjai randau sida ke samalam-malam nya. Leka kai sida randau nya tadi. Dia Apai tutong lalu mungkal ka jako siti. “Aku unggal,” ko iya, “tak maioh penusah dalam ati. Ni enda pia ko aku kitai ke menya tak lantang asai, laban jelu ikan agi maioh, babas agi apin kusi. Samoa utai tak asai ke mudah magang dikereja. Tuboh apin ga ngemaioh ke diatu. Nya alai aku diatu tusah ngerunding serak tuboh orang ke rebak dudi ila. Laban jalai pengidup nyau mansang mar. Nya alai ba runding aku, berunding ka pasal jalai pengidup enda tau enda di insor nitih ka pemansang orang bukai. Tang samoa pemansang endang tepanggai ba samoa sida ke biak, laban sida iya agi kering agi ransing.” “Amat mih munyi ko nuan nya unggal. Aku meda kami ditu, orang ke biak tak baru mupok mih sida nunda lalu nitih ka pemansang orang ari ai bukai,” pia ko Apai Keling bejako. “Tang kitai ke tuai agi tu enda tau puas bejako meransang orang ka biak ngereja pengawa. Nya baru pemansang tau pama agi nyadi ba menoa kitai. Baka ke diatu amat tuboh kitai maioh tang apin bisi bansa bukai enggau kitai nguan menoa tu. Tang kitai enda tau enda ngadang. Laban kitai enda nemu gaya pemansang menoa kedudi hari ila,” pia ko Apai Keling bejako ba moa maioh dia. “Tak sama mih kitai unggal, sama besaup meri lalau ngagai sida ke biak,” ko Apai Ngelai nimbal jako seduai nya tadi. Nyadi malam leboh maia nya nyau dinihari, baru sakali manok udah mengkukok. “Agi belala ga ati tu berandau tang malam nyau udah lunggar. Manah kitai gali,” ko Apai Laja. “Enti Apai Ngelai nya, tak tujoh malam tujoh hari berandau tan mih iya,” pia ko Apai Laja. “Aku,” ko Apai Keling,”dua taun tu mih aku udah enda nakal dudok sekumbang ke nyau bisi berasai pedis belakang. Nyangka nya nyau laban insor tuai mih kini,” ko iya. Udah nya sida pan lalu ngali ka diri, sida bukai pan mulai ka diri ngagai ruai diri empu. Udah nya lalu sama tindok. Pagi siti nyau tinggi satinggi matapanas, dia Apai Tutong seduai Apai Ngelai nyau deka mupok tang lalu apin ga angkat laban sida sarumah nya nyau maioh ga ngulu seduai. Randau sida ke semalam nya bisi ga kena pansa jako sida pagi nya. Nya alai ke pengujong randau pagi nya, Aya Bujang Tuai lalu bejako. “Kitai,” ko iya, “kenyau ari kalia endang sajako, sati, saum pekat, saum adat. Endang sama sajalai, sama satangkai. Kenyau ari menoa agi saboh, agi bemunsoh agi kachau agi bekayau kitai endang enda kala belaya besai enggau pangan. Semina naka laya indu anembiak bisi ga ke udah tu. Nya alai ke agi tu ila, lebih agi kitai enda tau enda sati ngering ka menoa diri. Laban enti kitai enda sati, kitai nadai pengering dalam pemansang menoa enggau ator pemansang pengawa pengidup kitai empu,” pia ko jako Aya Bujang Tuai. Apai Keling lalu nyaut. “Amat munyi ko nuan nya unggal. Nya mih runding ke manah, utai ke munyi nya. Nya mih jako ke berega ke beguna tau dikena ngemansang ka menoa diri,” pia ko jako iya. Enda lama udah nya seduai pan lalu mupok ga mulai ka diri. Nyadi gaya ati enggau penemu pengulu orang di Gelong enggau orang di Panggau Libau kena sida ngempong orang maioh endang dikelandik jako. Lalu sida endang dikumbai orang nemu, orang berani, orang kering, orang nemu adat. Nyadi ari dulu kalia ukai samina sida dia ga bisi penemu, bisi adat, samoa orang bukai pan bisi ga, tang dih sekeda orang ke nyadi tuai enda megai pengawa enggau manah. Nya ngasoh pesaka bansa sida iya empu nyadi ayas. Nyadi enggi orang Panggau enggau orang Gelong ukai semina naka nya, ukai semina nat ka penemu ke lama tang ditangkir sida enggau Penemu Baru ulih bechuan ka berita ari menoa bukai. Nyadi tuai orang di Panggau enggau orang di Gelong endang megai anembiak selalu enggau jalai alus jalai ke dikerindu sereta diguna orang maioh. Udah nya lemai siti sida di Panggau maioh bendar empuru berandau ba ruai sida Keling. Sida ke tuai enggau sida rebak biak agi pan sama maioh ga enggau empuru dia. Nyadi ke empuru bakanya endang ke baka sida di Panggau. Leboh ke empuru nya, dia mih alai sida berandau enggau pangan diri. Nyau kelama sida udah berandau ke pengawa ti dikereja sahari dua, dia dih sida ke bejako ngasoh sida ke tuai agi meri jako ajar ngagai samoa sida ke biak agi. Nya alai ko iya. “Kitai lama bendar udah berandau lemai tu, tang randau enggi bala kai biak agi tu tak lalu nadai mansa samoa utai ke balat agi diguna.” “Nya amat munyi ko nuan nya,” pia ko Simpurai bejako. “Tang sapa sida ke tuai diasoh dulu bejako ?” Ninga munyi nya Bulan Menyimbang lalu bejako. “Pikir aku ukai ga salah sida bukai nya bejako dulu, tang awak ka Aya Bujang Tuai dulu numboh ka randau, laban iya endang teleba ngajar kitai dalam maioh bengkah penemu.” “Nya alai bejako mih nuan dia Aya Bujang Tuai,” pia ko Simpurai. “Enti kita ngaso bejako, nya bejako ga mih.” Pia ko iya nyaut. “Kitai,” ko Aya Bujang Tuai, “Kenyau ari kalia endang bisi dua iti jalai ator pengawa. Samoa kitai ke lelaki siti ga gempong pengawa, lalu sida ke indu pan endang bisi ga untong sida. Nya alai samoa anak lelaki leboh menoa agi bemunsoh agi saboh sida iya ngering ka diri bendar dalam kereja kayau awak ka menoa enda alah laban munsoh. Nambah ka nya sida iya kering dalam sempekat pendiau, lalu maioh bengkah utai bukai ti dipegai sida iya kena ngering ka menoa.” “Nya alai diatu aku deka ngenang ator gempong pendiau sida ke indu kenyau ari kalia-lia iya. Indu kitai di Panggau tu balat bendar belajar ka samoa pengawa jari, baka pengawa nganyam, ngebat enggau betenun. Nambah ka nya, pasal basa enggau penyimat pendiau, nya endang dipegai indu kitai ditu kenyau ari kalia. Aku enda ulih ngerintai jako panjai lemai tu, tang aku arap ka samoa anembiak kitai ditu, indu lelaki tau sama ngering ka pesaka bansa diri empu.” Pia dih ko Aya Bujang Tuai. Pemadu pengaga enggau pengerindu mih ati sida ke biak udah nya, sida ga udah diberi Aya Bujang Tuai lalau alai bepegai, sida ga udah digembar iya enggau tungkat kena sida diau nguan menoa. Nya alai jar iya nya lalu dikumbai sida ke biak, Tungkat Menoa sida di Panggau enggau di Gelong. Sida lalu naroh samoa jako enggau banding enggau runding orang kai tuai dalam ati diri. Udah bekau nya enggai ka jako kelalu bula nusoi enda ga sida tak belinsor lalu berupai mansang dalam samoa gempong pengawa ari ke udah, tang samoa laya enggau penyarut ke udah pechah belah tegal berebut ka pengaroh pesaka tuai ; batu pengait mesai lilit labong kanggan, taring tengiling tau kai aning simpai lengan, nyau pulai tedoh pulai jenoh magang. Nya alai laban sida endang saum tangkai, saum kamai, saum paung, saum lumpong, saum tambak, saum telesak sida lalu belator begempong enggau diri sama diri baru.